Deze keer verraste uw brief mij door het onverwachte: voor de helft van ons leven trekken wij stereotypen op, alle soorten van afgezaagde zinnen en clichés, dan beginnen we daarin te verstikken en jaren later, wanneer de opgebouwde stereotypen begint af te brokkelen, zijn we verheugd dat we ervan bevrijd worden. Ik spreek nu over mijn indrukken. Geleidelijk aan, naar ik hoop, zullen we de uwe ook kunnen vernemen.
Uw ouders zijn dus solide mensen van de jaren zestig met een stamboom - ingenieurs, productiemedewerkers, eerlijk, fatsoenlijk - uw vader met een gitaar in de ene hand en een borrelglas in de andere, vrolijk en levendig; moeder, altijd klaar om gasten te ontvangen of om een vriendin in moeilijke omstandigheden te helpen. En hun betrekkingen met de Sovjet-macht zijn begrijpelijk: laat dat maar... De kinderen van de mensen van de jaren zestig, die in de negende klas getypte exemplaren lazen van Solzjenitsyns Goelag Archipel en Orwell's 1984, wendden zich licht misselijk af van de macht en in het beste geval schreven ze hun proefschriften , werkten als arts of liftjongen of maakten ze deel uit van een sociale beweging die later “dissident” werd genoemd.
Een deel van deze iets oudere kinderen ging door de ervaring van de gevangenis en de kampen in de jaren '70-'80, een deel emigreerde naar het Westen. Maar op een of andere manier beschermde u zichzelf daartegen en kon u zich met succes integreren in de machine van die tijd, u vond uw eigen plaats daarin en dat werkte doeltreffend. Ontroerend is vooral de onschuld waarmee een jongeman bereid is om zelfs op te gaan in de “D”, [24] omdat het moederland moet worden verdedigd.
Het zou gemakkelijk zijn om te vergelijken indien we dezelfde leeftijd hadden, maar twee decennia verschil in leeftijd verhinderen ons dat. Toen ik daar kwam, misselijk van walging en met mijn reisdocumenten op zak, om van het Komsomol comité van het departement een karakterreferentie te krijgen, [25] zaten daar ofwel hardgekookte carrièremakers of idioten en moest ik een antwoord geven op de vraag wie de secretaris van het CC [26] van de partij was daar in Bulgarije. Ik kwam daar in de jaren ‘60, en u zat daar, of in het kantoor daarnaast, in het begin van de jaren ‘80. U behoorde ongetwijfeld tot het soort van mensen waarmee ik, om het zacht uit te drukken, niet bevriend was.
En dan blijkt - en dat is wat mij zo verbaasde in uw brief -, dat één van die mensen daar in de jaren ‘80 een “positieve” motivatie kon hebben. U zat daar als een jong, getalenteerd persoon, ervan dromend om een “fabrieksdirecteur” te worden, om iets te produceren op een verstandige en correcte manier, misschien zelfs wapens voor de verdediging van het moederland. En daar, in dat milieu, had u “progressisten” als Jeltsin, en retrogrades als Ligatsjev. U bevond zich daar in het systeem, u vond daar uw plaats, en creëerde een team. U zegt dat de ideologie u niet interesseerde, en dat “het streven naar leiderschap” belangrijk was. Maar dat streven is een respectabele definitie van het concept “carrièrisme”. Dat is geen scheldwoord, maar een definitie. Een carrière, het zakenleven, is het belangrijkste deel van het leven van een normale man. Vandaag is het dat ook voor een vrouw. Maar mij lijkt het dat de regels van het spel die daar in het systeem golden, zodanig waren dat het onmogelijk was voor een fatsoenlijk mens om ze te aanvaarden. En u was een jongen uit een fatsoenlijke familie. Hoe bent u er in geslaagd om op te groeien als een “echt gelovig” lid van de Komsomol zonder twijfel over wie de vrienden waren en wie de vijanden? Dat moet dus mogelijk geweest zijn. Ik heb geen enkele reden om niet te vertrouwen op uw analyse. Dat betekent dat ik bevooroordeeld was in mijn totale afkeer van alle partijmensen en semi-partijmensen.
In de jaren tachtig was elke maatschappelijke ideologie al volledig gedoofd bij de leiding van het land (en zelfs op alle niveaus, van de top recht naar beneden in het badhuis en de kleuterschool), en wat overbleef was enkel een leeg omhulsel.
Nu zie ik dat ik niet een volledig beeld heb. Misschien zelfs een compleet verkeerd beeld. Mijn afkeer van de Sovjet-richtlijnen was zo groot dat ik niet kon aannemen dat men zich op iemand kon oriënteren of iemand kon vertrouwen in dit laat-communistische milieu. Of dat men iemand kon vinden om naar op te kijken. Jeltsin was voor mij een van de medewerkers van de partij, en ik was vreselijk ongerust toen al mijn vrienden naar het Witte Huis holden, terwijl ik thuis zat te jammeren: “Waarom wil ik niet met alle anderen naar deze demonstratie lopen?”
Zo vaak heb ik gezegd: “Als er een zuivering komt, zoals in Duitsland na de nederlaag van het nazi-regime, dan zal ik het geloven”. Er was veel enthousiasme, maar ik kon het niet delen. Er was geen zuivering: bijna alle bazen bleven dezelfde, veranderden van stoel, slechts hier en daar werden er een paar weggestuurd.
Ik begrijp dat Jeltsin charme had, en speelruimte, en goede bedoelingen. Alleen liep het slecht af - hij leverde zijn land over in de handen van de KGB. Hij vond “schone handen”. En u lijkt me dat ook toe te geven, al drukt u het met andere woorden uit.
Hoe beoordeelt u vandaag, een decennium later, de figuur van Jeltsin? En als uw oordeel anders is, wanneer heeft die verandering dan plaatsgevonden?
Er was een moment dat ik dacht dat de hervormingen van Gajdar [27] een efficiënte economie konden tot stand brengen, maar hij wist het niet door te trekken. Zijn boek over de val van het rijk is zeer interessant en verklaart veel, maar met terugwerkende kracht.
Had u in die tijd een of andere voorstelling van een hervorming, of was u helemaal tevreden met de grote kansen die toen werden gecreëerd voor ondernemers? Er bestaat geen twijfel over dat u een zeer goede directeur bleek te zijn van een zeer grote fabriek - de helft van het land.
Tot slot, de meest pijnlijke van alle mogelijke vragen. Zo pijnlijk dat ik bereid ben om er geen antwoord op te krijgen. Om gewoon de vraag in te trekken. Er was een moment dat mensen die dicht bij Jeltsin stonden grote brokken toegeworpen kregen in de vorm van fabrieken, kranten, scheepsvloten. Er was die ene verdeling, waarna een reeks van “herverdelingen” volgde. Vaak zeer meedogenloos. In die tijd was u al een “fabrieksdirecteur”. Wanneer in deze periode werden voor u de grenzen van wat toegestaan is overschreden?
Ja, met betrekking tot het Voltaireisme. Die oude man schokte de hele wereld met zijn ideeën. Maar de kinderen die hij bij een dienstmaagd verwekte waren gedoemd om te worden overgedragen aan een weeshuis. Of was dat Rousseau? Dat is gewoon een soort van kapitale wet van de natuur: hoe verhevener de ideeën, des te weerzinwekkender de praktijk van het leven...
Zo. Ik amendeer mijn vraag: wat heeft u behouden van de ideeën van uw jeugd, toen u ervan droomde om een “fabrieksdirecteur” te worden? Wat bent u kwijtgeraakt? Ik heb het natuurlijk over het waardensysteem.
Uw naam is mij beginnen opvallen in de gelederen van de oligarchen, toen ik in een strafkolonie voor kinderen was terechtgekomen, samen met een vriendin die psychologe is. Ik heb daar een computerklas gezien die ingericht was met uw geld. Dan weer, in een andere omgeving, botste ik op sporen van Open Rusland, uw geesteskind. En enkele jaren later, toen u al onder arrest stond, belandde ik in het Koralovo Lyceum, waar ik kon kennis maken met uw ouders en waar ik een onvoorstelbaar prachtig ingericht eiland heb gezien voor weeskinderen en halve wezen. Ik had nooit ergens in Europa zoiets gezien. Ook een initiatief dat werd opgebouwd door uw inspanningen.
Het Koralovo Lyceum
U schrijft dat, voor u, de nederlaag van NTV het keerpunt was in uw relatie met de macht. Iedereen heeft echt wel “zijn Rubicon”. Maar tot dan had u op een of andere manier betrekkingen onderhouden met een macht die meer en meer het gevoel van fatsoen aan het verliezen was. Nog een moeilijke vraag: had u de indruk dat dit proces kon worden omgebogen? Als NTV behouden was gebleven, zou u dan in staat zijn geweest om de beschadigde betrekkingen met het Kremlin te herstellen?
Overal in de wereld is de pers is te koop en gehoorzaamt ze aan de macht. De kwestie is dat er in veel landen een uitlaatpijp bestaat - verschillend in omvang - voor het uitbrengen van negatieve emoties. Kan het zo zijn dat uw conflicten zijn ontstaan omwille van de diameter, niet van een oliepijp, maar van een informatieve uitlaatpijp? Voor mij zou dit betekenen dat u, als een pragmatische en praktische persoon, uw romantische illusies niet heeft verloren.
U zal het mij wellicht willen vergeven dat sommige dingen in deze brief hard overkomen. Maar de “Gouden Eeuw” is voorbij. De illusies zijn weggenomen. Er is weinig tijd voor reflectie. Bovendien heb ik een gevoel van een zeer acuut en catastrofaal “krimpen” van de tijd. Ik wil uiteindelijk “tot de ultieme essentie” komen. Wel, daar is nooit iemand in geslaagd. Nu, zo dicht mogelijk dan ten minste.
En er is nog een probleem dat ik wil bespreken: een persoon - zijn persoonlijk leven en de druk van de samenleving. Hoe kan je je waardigheid behouden, je waarden…? Hoe veranderen deze waarden? Veranderen ze wel? Wanneer een persoon in een kamp terecht komt ontstaat er een unieke ervaring, los van de ervaring hier. Hiermee waarschuw ik u van tevoren voor iets anders waarover ik graag met u zou praten, mocht een dergelijke kans zich voordoen.
Ik wens u gezondheid, sterkte en rust.
Met respect,
Ljoedmila
Noten
[24] De “D” staat voor "defensie".
[25] Karakterreferentie - Sovjet burgers hadden een positieve karakterreferentie nodig van het Komsomol comité van hun instituut of van het partijcomité van hun werkplaats om naar het buitenland te kunnen reizen.
[26] CC is de afkorting van Centraal Comité.
[27] Jegor Gajdar (1956-2009) was een Sovjet en Russische econoom, politicus en schrijver. Hij was waarnemend premier van Rusland van 15 juni tot 14 december 1992. Hij was vooral bekend als de architect van de schoktherapie - omstreden hervormingen na de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Dat leverde hem zowel lof als scherpe kritiek op.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten