donderdag 7 oktober 2010

Verjaardagskalender voor Poetin

Twaalf schaars geklede vrouwen die hun lof voor Vladimir Poetin kwijlen versus zes streng kijkende vrouwelijke studenten die mensenrechten eisen - wie zal in Rusland de strijd van de kalenders te winnen? Een dag nadat 12 studenten journalistiek aan de Moskouse Staatsuniversiteit, de meest prestigieuze universiteit van Moskou, een slijmerige kalender uitbrachten ter ere van de 58ste verjaardag van Vladimir Poetin, sloegen zes van hun collega's terug met hun eigen versie, verwijzend naar de moorden en de beknotte vrijheden onder Poetin.

Vladimir Vladimirovitsj, we hebben een paar vragen.


Wanneer wordt Chodorkovskij vrijgelaten?


Idioten, akkoord. Maar de wegen?

(In Rusland bestaat een spreekwoord: "Er zijn twee problemen: de idioten en de wegen".)

Hoe gaat de inflatie het smeergeld beïnvloeden?


Overal en altijd vrijheid van vereniging?


Wie heeft Anna Politkovskaja vermoord?



(Anna Politkovskaja was een Russische journaliste die vermoord werd op de verjaardag van Poetin in 2006.)


Voor wanneer is de volgende terroristische aanslag?









Wil u per se weten hoe die andere kalender er uitzag? Vooruit dan, maar ik ga niet alle lofuitingen vertalen. De titel is "Wij houden van u", en verder kan je dingen lezen als: "Hoe zit het met uw derde ambtstermijn?", "Mag ik uw co-piloot zijn?" en "Jij hebt de vuren gedoofd, maar ik brand nog steeds"... Jawel, ook dat komt van studenten journalistiek aan de Staatsuniversiteit van Moskou. En zeggen dat ik daar ook nog les gevolgd heb...


woensdag 29 september 2010

11. 8 juli 2009

Beste Michail Borisovitsj!

Uw ideeën over de staat en het openbaar bestuur lijken heel overtuigend. Ik ben een bioloog van opleiding, en voor een aantal principes die werken in de natuur ben ik innerlijk bereid om ze eenvoudig toe te passen op de sociale mechanismen. Ze hebben zeer veel met elkaar gemeen, en in de biologische wereld lijkt de evolutie mij de meest fundamentele wet. Het zenuwstelsel, dat is een bestuurssysteem de hoogste zin, afkomstig uit ongedifferentieerde weefsels. We weten niet waarom het is gebeurd, misschien als gevolg van een innerlijke noodzaak, niet te vatten door ons verstand. Om zo te zeggen. Maar kijkend naar de verdiensten van een ander niveau van evolutie, kunnen we precies begrijpen hoe dit proces ging. Elk schepsel is een monument voor een bepaalde stap. Hier is het van essentieel belang dat deze “hogere vorm”, het zenuwstelsel, in principe niet werkt “tegen” het organisme. Als zoiets gebeurde, zou het organisme reageren met onmiddellijke vernietiging, en het zenuwstelsel zou mee teniet gaan met het organisme.

Eigenlijk kan deze analogie worden toegepast op een systeem van “staat-samenleving”. Een slecht werkende staat is een uitstervende samenleving, en de staat sterft bijgevolg ook.

Biologische processen hebben absoluut geen “ethisch” aspect. Sociale diensten wel. Zo'n vreemd ding als moraal is niet gebaseerd op de klasse, ook niet op de groep, het is het uitsluitend verbonden aan het individu. Ongeacht hoe de staatsstructuur is, het bestuur is altijd in de handen van een persoon of een kleine groep van personen. Het niveau van hun moraal, zo het lijkt mij, bepaalt heel veel. Een theocratische, monarchale, democratische socialistische staat is goed of slecht, zo het lijkt mij, afhankelijk van het niveau van de moraliteit van zijn leiders. In deze zin is een goede monarchie beter dan een slechte democratie. Zo’n honderd jaar geleden zei Lev Sjestov [73]: "Waar geen vrijheid is, daar is geen brood". Wanneer er geen moraal is, kan er geen sociale rechtvaardigheid zijn - sta ik mijzelf toe om te parafraseren.

Het is moeilijk voor mij om met u in een discussie verwikkeld te raken - u heeft een geweldige ervaring in, en een specifieke kennis van beheersprocessen. Maar dan, vorige week, kwam een kennis naar mij toe - een theoretisch fysicus, die dertig jaar in Europa heeft geleefd, vertaler van veel boeken over management theorie, en gedurende meerdere avonden hadden we doorgeboomd over al die zaken die u heeft behabdeld in uw brief. Ik was uw zelfbenoemde vertegenwoordiger, terwijl hij mij vreselijk aanviel, daarbij een compleet ander systeem van argumenten opbouwend. U zou met hem een veel productiever gesprek hebben dan ik. Als gevolg daarvan, na te zijn opgezogen in een hele reeks van onbekende problemen, heb ik besloten om een dik boek van John Ralston Saul te lezen [74] Voltaire’s Bastards: The Dictatorship of Reason in the West). Ik weet niet of ik het zal lezen tot het einde, maar ik heb het gevoel dat dit boek veel beter met u kan discussiëren dan ik.













Michail Chodorkovskij en Platon Lebedev.

Ik geef eerlijk toe dat veel van wat u in uw laatste brief geschreven heeft bij mij innerlijke protest heeft opgewekt. Ik geef ook toe dat ik zeer ijverig antwoorden heb geschreven - op elk van uw uitlatingen - de hele week lang, en toen besefte ik dat ik noch over voldoende deskundigheid beschik, noch een oprechte interesse betoon in de onderwerpen die zo belangrijk zijn voor u. Tot op het punt dat er een gevoel van onbehagen ontstond, dat mij bekend voorkwam van in mijn schooljaren, toen ik een examen in sociale studies moest doen, of aan de universiteit, in de geschiedenis van de partij. Neen, onmogelijk.

Uiteindelijk komt mijn rol er in essentie op neer om u een reden te geven om alles waar u de afgelopen zes jaar heeft over nagedacht uit te drukken, zodat zoveel mensen, wier ogen op u gericht zijn en wier zielen u toegenegen zijn - met name u als een persoon die gedwongen wordt om grote openbare rekeningen te vereffenen met zijn persoonlijke, unieke, onherhaalbare leven en gezondheid, - zouden weten welke prijs u precies betaalt.

Ik hoop vurig dat er nog een moment in het leven wanneer we zullen samen zitten met een kopje thee, met zijn drieën - ik zal mijn vriend uitnodigen, met wie ik een week lang uw opvattingen heb besproken over de staat, haar macht en haar rol - en jullie vechten, en ik zit in een hoek, kijkend en luisterend, dat is mijn favoriete bezigheid sinds mijn jeugd - om te luisteren naar slimme discussies.

Ik wens u sterkte, gezondheid, vitaliteit.

Ljoedmila


Noten

[73] Lev Isaakovitsj Sjestov (1866-1938) was een Oekraïens/ Russisch existentialistisch filosoof. Hij emigreerde naar Frankrijk in 1921, op de vlucht voor de nasleep van de Oktoberrevolutie. Hij staat bekend om zijn verzet tegen de dominante plaats die de rede heeft in de filosofie.

[74] John Ralston Saul (°1947) is een Canadese auteur, essayist en voorzitter van International PEN. Saul is vooral bekend voor zijn commentaren over de aard van het individualisme, burgerschap en het publieke welzijn, het falen van managers en de verwarring tussen leiderschap en management.

10. 1 juli 2009

Geachte Ljoedmila Jevgenjevna,

Sta me toe een beroep doen op uw aandacht en enkele aantekeningen maken op uw laatste brief over de staat en zijn rol.

Ik zal beginnen met een definitie. Wij brengen onszelf vaak in verwarring door, zowel in de historische wetenschap als in de beschrijving van hedendaagse processen, dezelfde bewoordingen te gebruiken die soms het gevolg zijn van vele eeuwen van evolutie van de oorspronkelijke ideeën.

Het meest voor de hand liggende voorbeeld is de democratie als een methode van staatsinrichting. Als we vandaag zouden proberen om de principes van de Griekse democratie weer in te voeren, zouden we totalitarisme krijgen (of, op zijn best, een autoritaire staat). Het systeem van overheidsinstellingen, dat we vandaag de dag democratie noemen, werd uitgewerkt door een aantal wetenschappers in de loop van voornamelijk de XVIIIde eeuw.

Het zelfde geldt voor het meer algemene concept van de “staat” (meer algemeen met betrekking tot de kwestie van het staatsbestuur).

Een staat is een methode van zelf-organisatie van de samenleving, gebaseerd op de wezenlijke bijdragen van haar leden (bijdragen in een of andere vorm, met inbegrip van het niet-herverdeeld gezamenlijk inkomen). Deze definitie beschrijft, uiteraard, wederom een staat uit het oogpunt van de bestuursfunctie [71], waarover de discussie in werkelijkheid gaat.

Kan een staat, bijvoorbeeld, beschikken over speciale dwang middelen? Uiteraard. We kennen een flink aantal staten waar de samenleving deze functie zelf opneemt.

Maar kan de staat “extern” zijn ten opzichte van de samenleving? Dat wil zeggen: niet voldoen aan de wens om een dergelijke vorm van controle te handhaven op de meerderheid van haar leden die geïnteresseerd zijn? (Het inerte deel van de gemeenschap is niet betrokken bij het bestuur). Neen! Ik benadruk: vandaag - neen.

Ik ben ervan overtuigd dat een vorm van “externe” organisatie van de samenleving in de hedendaagse opvatting geen staat is in de letterlijke zin van het woord. Dat is een regime van bezetting, dat onstabiel is zonder steun van buitenaf.

In Rusland is er vandaag een staat. Of we die nu willen of niet. ik zeg er meteen bij: het zijn overgangsvormen, maar ze bestaan binnen de grenzen van een generatie (20 jaar).

Dat is mijn standpunt over de terminologie van de staat (zoals dit geldt voor de kwestie van het bestuur). Nu over de rol van de Russische staat. Ik zou graag hetzelfde concept van de rol en de macht behandelen.

De macht, in de zin van het legitieme recht om zich te bemoeien met publieke en het privé-leven, is in ons land echt enorm, slecht geregeld en met extreem weinig tegengewicht, maar haar rol - echt deelnemen aan het leven van de burgers - is inadequaat.

Als ik zeg “inadequaat”, dan bedoel ik onvoldoende voor de toestand waarin onze samenleving zich nu bevindt. Zij kan en wil immers de vele problemen niet zelf oplossen (buiten de staat). Onze samenleving staat daarin niet alleen, maar dan moet de rol van de staat belangrijker worden.

In het bijzonder is het aandeel van het BBP (de maatschappelijke rijkdom) door de staat wordt herverdeeld in ons land lager dan in de meeste ontwikkelde landen, en zeker lager dan bij onze buren met een vergelijkbaar klimaat. En dit is de belangrijkste algemene indicator, hij vindt zijn praktische weerspiegeling in het zwakke pensioenstelsel, het systeem van de gezondheidszorg, het vervoer en de infrastructuur voor openbare nutsvoorzieningen, en zo meer.

Maar ook als we het hebben over onze industrie is de rol van onze staat onverantwoord klein.

Natuurlijk kan Poetin persoonlijk beslissen over de feitelijke nationalisatie of een verandering van eigendom in gelijk welke onderneming. Hij kan 10 staatsbedrijven oprichten en daar enorm veel activa in investeren. Dat is macht.

Maar hun invloed (de kracht omgezet in actie) op de industrie van het land is zeer klein. Het blijft elementair.

Er bestaan twee alternatieven: ofwel “liberalisme” en we zullen wel zien wat de markt doet, ofwel een doordacht industrieel beleid.

In de praktijk is het natuurlijk altijd een combinatie van beide. Maar ik vind (en in die zin ben ik een staatsman) dat onder de huidige omstandigheden het aandeel van de industrie dat onder het “industriebeleid” valt een aanzienlijk deel van de industriële productie moet vertegenwoordigen. Waarschijnlijk 60%.



















Zaken doen in Rusland? Vraag mij hoe.

Wat bedoel ik met “industrieel beleid”? Waar, wanneer en hoeveel olie, gas, hout, diamanten, en misschien nogeen paar strategische grondstoffen moeten worden geproduceerd. En hoe. Dat is de zaak van het bedrijfsleven. Waar en in welke vorm de grondstof kan worden geleverd. Als een bepaalde keuze binnen de toegewezen opties is dat een zaak van het bedrijfsleven. Waar en hoe elektrische stroom moeten worden geproduceerd, waar hij moet worden geleverd (de strategische stroom - ongeveer 70% van de productie). Waar wegen moeten gebouwd worden, waar steden moeten ontwikkeld worden, en universiteiten. En andere dergelijke vragen - op een honderdtal pagina's, een aanpasbaar, flexibel plan (een vijfjarenplan, hoe walgelijk dat ook mag klinken [72]) - op honderden duizenden pagina's (als je de regionale dimensie er bij neemt).

Waarom? Nogmaals, het probleem van het bestuur. Om een markt te doen werken, moet men ten minste drie, maar beter vier onafhankelijke leveranciers hebben van specifieke diensten (producten) op elk punt waar dat nodig kan zijn. In een klein land kan dat probleem worden opgelost door de externe markt. In de grote markt op het grondgebied van Rusland (en hier is de toegankelijkheid van het grondgebied en het vervoer belangrijk) is de rol van de externe markt beperkt, maar essentieel.

De structuur van de industrie en het vervoer in ons land is slecht. Vooral na de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Men zou erg lang kunnen wachten tot de markt opnieuw bouwt aan wat er ontbreekt. Het is noodzakelijk om de belangrijkste tekortkomingen te compenseren met een structureel industrieel beleid, en vervolgens, voor zover het “skelet” is hersteld en het “spierweefsel” weer is aangegroeid, de “titanium pinnen” er uit te halen (zoals bij een meervoudige breuk).
Ik heb dit standpunt verdedigd sinds 1991, hoewel ik weet dat veel liberalen, mijn vrienden, het niet met mij eens zijn. Ach, conceptueel zijn zij verkeerd, terwijl in de praktijk van vandaag de staat is niet in staat is om met deze kwesties om te gaan. Maar ze moeten worden opgelost. Daarom kan (en moet) de macht van de staat worden verminderd (er is te veel macht, en ze is onevenwichtig), maar de rol van de staat, de feitelijke deelname aan het economische en sociale leven, die moet belangrijker worden in dit stadium.

Nogmaals mijn verontschuldigingen voor het in beslag nemen van uw tijd.

Het onderwerp van “eerlijke soldaten” en zo, en de verhouding tussen berekening en kunst in het leven, las ik met veel plezier en interesse. Uw standpunt lijkt mij niet absoluut, maar zeer nuttig voor de “komsomolist” en “geek” die ik ben. Dank je. Ik zal nadenken.

Met respect en waardering,

M. Chodorkovskij


Noten

[71] Administratie - in deze brief gebruikt Mckhail Chodorkovskij vaak het Russische woord управления - oepravlennija, dat zowel “bestuur” (management) als “administratie” kan betekenen.

[72] "vijfjarenplan" - de term “vijfjarenplan” verwijst naar een reeks van landelijk gecentraliseerde programma’s van snelle economische ontwikkeling in de Sovjet-Unie. De poging om een ongeletterde agrarische samenleving te veranderen in een geavanceerde industriële economie in een decennium veroorzaakte echter veel leed. Omdat het voldoen aan de doelstellingen van de vijfjarenplannen de hoogste prioriteit had om te evolueren in de richting van een communistische utopie, werd het officiële liegen over de productiviteit een deel van het economische systeem.

09. 26 juni 2009

Beste Mikhail Borisovitsj!

Laten we meteen de sport vergeten. U en ik zitten niet in een competitie in retorische kunsten. En ons gesprek is niet bedoeld om een mening te laten winnen, niet de mijne, noch de uwe. Het dient om een interne orde te herstellen, om onze eigen standpunten te verifiëren. Misschien om ze te veranderen. Dit is nuttig voor elk weldenkend mens.

Hoe zou er dan een soort gescheld zijn van mijn kant: zelfs uw vijanden vandaag de dag schelden niet tegen u om de eenvoudige reden dat u een grote morele superioriteit toont.

U en ik stemmen volledig overeen in de beoordeling van onze staat - het is absoluut niet goed. Precies omdat hij niet ten dienste staat van het land land, maar er zich van voedt. Het soort van staatslieden die echt zorgen voor het welzijn van het vaderland is volledig uitgestorven in ons land. Tot op de grond. Maar als u zegt dat “de komende 20-40 jaar (verder dan dat kijk ik niet), de rol van de staat in het leven van Rusland (van de Russische maatschappij) belangrijker moet zijn dan ooit”, dan ben ik terughoudend. In hun enorme huidige macht, een ongekende macht, doen ze absoluut alles dat opduikt in hun wispelturige hoofden, zowel op het vlak van de economie, als in de politieke betrekkingen met de rest van de wereld. Ze verdelen onze nationale bronnen zonder enige vorm van verantwoording, ze geven publieke goederen in particuliere handen en hevelen ze met succes over naar het buitenland. Hoe kan je dan de rol van de staat verder doen toenemen?

En dit wordt dan gezegd door een persoon die de wreedheid van wraak van de staat heeft ervaren, het onvermogen van de wet, en de volledige afwezigheid van logica en gezond verstand in acties.

Nee, natuurlijk, de vraag vanuit mijn oogpunt, is in iets anders: hoe krijgen we wat in dit land gebeurt binnen redelijke grenzen, hoe beperken we de “wetteloosheid” [62] die u beter kent dan ik? Wat moet worden gedaan om de wetten, goed of slecht, te laten bestaan, hoe kunnen we de totalitaire macht beperken, de tirannie van de ambtenaren, groot en klein, hun grenzeloze hebzucht en gierigheid? Ik weet het niet.

Nu, Michail Borisovitsj, u beschouwt zichzelf als een “staatsman”. Maar wat is de staat? Hoe begrijpt u dat? Het is onlosmakelijk verbonden met het concept van de rechtsstaat. Hoe gaan we dat definiëren? Zoals Plato, die de staat opvat als een uiting van de idee van rechtvaardigheid onder de voorwaarde dat alles gemeenschappelijk is voor iedereen (dus met een verbod op privé-eigendom), met inbegrip van vrouwen en kinderen? Zoals Kant, die stelt dat de staat een unie is van een veelheid van mensen onder de regels van de wet? Zoals Aristoteles, die de staat beschouwt als een “ontmoetingsplaats, georganiseerd in het belang van het gemeenschappelijk goed”? Of zoals Lenin, met de staat als “een machine voor de onderdrukking van de ene klasse door de andere”?

Wanneer je begint met die archaïsche boeken te lezen, blijkt dat dit alles hopeloos verouderd is, het is niet aanvaardbaar om verschillende redenen, naast wat Vladimir Solovjov [63] zegt: "De wet is een bepaald minimum aan moraal, en bindend voor iedereen". Het is op deze wet dat een staat is gebouwd. Theoretisch ...

Deze ouden hebben over alles lang nagedacht - het is interessant om te lezen (denk nu niet dat ik een zo goed opgeleid persoon ben, alles komt, zoals Nadezjda Jakovlevna Mandelstam [64] placht te zeggen, “van een scheurkalender”). En er is ook een gevoel dat we in onze tijd een herziening van de terminologie nodig hebben, dat voor veel concepten nieuwe definities moeten gevonden worden. Zelfs zulke fundamentele begrippen als “goed” en “deugd”, zelfs zij moeten herdacht worden. Het is soms moeilijk om een definitie te geven van socialisme, communisme, liberaal, conservatief, waar links is, waar rechts is, wat vooruitgang is, wat achteruitgang is. Ik zal proberen om u een prachtige collectie essays van Umberto Eco te sturen, A passo di gambero [65], hij beschrijft die dingen perfect, hij is tenslotte een van de slimste mensen van onze tijd.

Zo, Mikhail Borisovitsj, uw verklaring dat u een “staatsman” bent (ik twijfel daar niet aan, zoals u zei), ontmoedigt mij volkomen. Men kan niet “principieel een staatsman zijn”. Deze verklaring vraagt om een verduidelijking: wat voor soort staat onderschrijft u? De Platonische? De leninistische, die de marxistische is? De onze misschien? En deze staat zou een grotere rol moeten krijgen?

Ik denk ook, net als u, dat onze regering niet goed omgaat met zijn directe verantwoordelijkheden (bescherming van de bevolking tegen oorlog en armoede). Het zou leuk zijn om het beter te doen werken. Maar hoe stelt u zich de overgang voor van wat we in werkelijkheid hebben naar wat u zich voorstelt in uw verbeelding? Noch u noch ik zijn revolutionairen, op geen enkele manier: de revolutie is een veel angstaanjagender kwaad dan wanbeheer. Armoede, ellende en een algemeen gebrek aan comfort vormen een kleiner kwaad dan matrozen die met stoelen gooien in het paleis en bibliotheken verbranden, proletariërs die winkels plunderen en gespuis dat voorbijgangers vermoordt in donkere steegjes. Om nog niet te spreken van de burgeroorlog, die met revoluties gepaard gaat. Op dit punt, zo lijkt het, zijn wij het eens.

Maar de staat gaat niet uit zichzelf evolueren in een richting die zowel voor u als voor mij wenselijk is. Op welke manier zullen plots deze “goed werkende instellingen, die gefinancierd worden door de belastingbetaler en functioneren in het belang van de belastingbetaler” ontstaan, die na verloop van tijd zelfs allemaal vervangen zullen worden door sociale structuren die een “element worden van zelf-organisatie en publieke dienstverlening”?

Hebben we een nieuwe Lenin nodig? Een nieuwe Trotsky? Neen, prins Kropotkin [66] en Hertzen [67] lijken mij hier meer aangewezen.

U en ik zijn het er ook over eens dat we beiden, ieder in onze eigen omgeving en met onze eigen mogelijkheden, onze eigen gedragslijn bepalen bij het doen wat we nuttig achten voor onze samenleving. Ik kan mijn zeer bescheiden bijdrage op geen enkele manier vergelijken met uw prachtige, grote werk, waarvan ik tot op vandaag de sporen kan zien, hoewel ze u hebben geplunderd en uw adem hebben afgesneden. Laten we onszelf niet voor de gek houden - het voeden van de gehandicapten, het creëren van fatsoenlijke leefomstandigheden, het omgaan met miljoenen dakloze kinderen en wezen, het herstellen van de orde in de gezondheidszorg voor de gepensioneerden en alle andere burgers, het voorzien in een opleiding voor een generatie die geen boeken wil lezen, maar die verlangt naar het gouden kalf voor de bevrediging van haar verlangens – dat alles is een verplichting van de staat, niet van filantropen. Maar de staat zelf kan er niet mee omgaan, neen, hij vervolgt ieder initiatief dat probeert om het privé te organiseren. Dat is bijzonder bitter en tragisch als de discussie draait om de adoptie van kinderen uit kindertehuizen. Zonder steekpenningen lukt het niet. Volgens de oude normen is dat mensenhandel…

De reden is duidelijk: bij elke tussenkomst van het publiek blijkt onmiddellijk de gehele verrotting van de bureaucratie. Het is onmogelijk om de “gevallen engel” te vangen, want hij deelt met zijn bazen, en zij zullen hem beschermen. De meest levendige illustratie is het geval van Boedanov [68]: hij wordt beschermd door iedereen die boven hem staat, want dit alles is één zelfde compagnie met dezelfde principes en gewoonten. Daarmee wil ik zeggen dat het onmogelijk is om dit systeem te herstellen. Het is onmogelijk om het neer te slaan. Het is onmogelijk om het te vervangen. Dit is ons systeem, het past bij iedereen. Maar wat is mogelijk? In haar binnenste doen sommigen hun ding ONAFHANKELIJK: Ik ken mensen die geen steekpenningen aanvaarden. Het zijn er maar weinig, het is moeilijk voor hen, maar ze bestaan wel. Ik ken mensen die niet stelen: het zijn er maar weinig, het is moeilijk voor hen, maar ze bestaan wel. In tegenstelling tot onze “eerlijke soldaten” zijn zij niet verplicht om orders op te volgen, omdat zij niet zitten te wachten op een aanvulling van hun salaris of een promotie. Ik ontmoet zulke mensen, zowel in Moskou als in de provincies: in bibliotheken, in instellingen voor kinderen, in musea en zelfs onder artsen kom ik soms zulke helden tegen Alleen zij kunnen iets veranderen aan de sfeer in de samenleving.

Dat gezichtsloze kwaad dat opduikt in ons land, als schimmel van het vocht, kan alleen individueel worden tegengegaan. En dat is gevaarlijk. Het wekt argwaan, woede, afgunst en haat. Je hebt het waarschijnlijk meer dan eens gehoord: “Ah, je wilt als goed worden beschouwd? Bemind worden? Je wil ons allemaal, rondom jou, laten zien wat voor gespuis we zijn?”

Dat is het soort samenleving die we hebben. Dat is het soort van staat die we hebben. Sterk, zonder moraal, wreed. Hoeveel meer van dit kan men willen…

Zo, we zijn aan de globalisering en de crisis toegekomen. Niemand heeft de globalisering uitgevonden, niemand heeft ze gepropageerd - we hebben vastgesteld dat ze er is, zoals je een natuurfenomeen kan waarnemen: de afkoeling of de opwarming. Volgens mij is het een proces, het is niet onderworpen aan controle. Natuurlijk, men kan het vertragen, men kan het versnellen, maar als een fenomeen van het sociale leven op de planeet is het een feit, verwant aan de natuur. Of we het wensen of niet is een andere vraag. Het kan een beetje gecorrigeerd worden. Maar de geest is uit de fles, en mensen zullen over de planeet bewegen, zich vermengen, interageren, en dat is een moeilijk proces.

Er is een uitstervend continent, Afrika, en wat er vandaag gebeurt in Spanje en Italië, in verband met illegale immigratie, is zeer moeilijk te stoppen.

Globalisering betekent dat noch de Afrikaanse landen, noch de Europese in staat zullen zijn om dit probleem op te lossen met verbodsbepalingen, en het zoeken naar oplossingen kan alleen gezamenlijk worden gedaan. Een paar jaar geleden sloegen Afrikanen een kamp op op het plein voor de doopkapel in Firenze. Het plein verdronk in de urine en de uitwerpselen.

Maar dit is geen globalisering, dit is de eeuwige strijd van de cultuur tegen het barbarisme. Samen met de mondialisering komt een ander krachtig proces - de barbarisering. En het is in zekere zin zowel sterker als beangstigender. Ik woon ook niet graag in Moskou, dat begint te lijken op Bakoe of Chinatown, maar niet vanwege het grote aantal Chinezen of Azerbeidzjanen, wel omdat het wordt omgevormd tot een brandpunt van barbarij, en een plek waar alles dat op cultuur lijkt wordt vertrapt. In de buurt van mijn inkomhal zijn er geen Chinezen of Afrikanen, er zijn mijn buren die hun vuilnis naast de vuilbakken dumpen, die de lift en de muren bekladden met grote viltstift letters, zelfs niet met obsceniteiten, maar met de namen van voetbalclubs. In het voorjaar, wanneer de sneeuw smelt, is de tuin bezaaid met hondenpoep en lege flessen. De Chinezen treffen hier de schuld, en ook niet de Azerbeidzjanen. Mijn liefde voor Moskou is, net als de uwe, bekoeld. Een vuile, lompe en gevaarlijke stad, en lelijk. Het laatste architectonische ensemble op het Manegeplein [69] is vernietigd door de inspanningen van de barbaren van vandaag. Het zijn de bazen van de stad die dat gedaan hebben, niet de Chinezen of de Azerbeidzjanen.















De vernieling van het Manegeplein.

Hoewel de globalisering ook een onderdeel is van de cultuur, heeft de cultuur nog steeds zijn eigen onafhankelijke taal, een taal van muziek, beeldende kunst en literatuur. Dank zij de globalisering worden talen snel vermengd, wordt er misschien zelfs een soort van nieuwe gemeenschappelijke taal gecreëerd, waarin de letters van het alfabet gevormd worden door de muziek van The Beatles, de snackbars van McDonald, Microsoft Word, Spiderman en de Chinese Qigong oefeningen. Globalisering vereist niet dat de kostbare edelstenen van de nationale cultuur worden opgeofferd. De nationale cultuur geeft zich zelf over.

De plaats waarmee u vertrouwd bent sinds uw kindertijd bestaat niet meer en zal nooit meer bestaan. Of u er nu op zoek naar gaat of niet. Onze kinderen zullen plaatsen creëren om te wonen, waar het goed zal zijn voor de mensen. En er zullen ook geen samenlevingen meer bestaan met eenduidige culturele wortels, behalve in Irak misschien. We zullen allemaal de keuze moeten maken tussen de multiculturele samenleving en de integrale, traditionele, zoals in Irak of Afghanistan. Misschien zijn er ook andere mogelijkheden, maar die ken ik niet. Of anders een eiland kopen?

Sprekend over "eerlijke soldaten", ik dacht eerder dat zoiets niet bestaat. Dit is niets meer dan een handig rookgordijn. We leven in een staat van cynici, en het probleem is niet dat ze geen ideologie hebben, het probleem is dat ze geen geweten hebben. De moderne communisten hebben iets wat lijkt op een ideologie, en de unirussen [70] hebben de ideologie van een “Groot-Rusland”, maar aan de voederbak doen ze allemaal hetzelfde: ze duwen elkaar opzij met hun snuiten en slurpen met veel eetlust.

Voor gelijkheid van kansen ben ik bereid om met u samen te werken. U bood al de kans aan de honderden kinderen op de Koralovo kostschool om weg te komen uit een zeer moeilijke, zelfs uitzichtloze situatie. Ik ben daarvan getuige.

Ik zal eindigen met een grapje: Einstein ging dood, en stond voor de Heer. Hij zei: “Hier, nu ik dood ben, maakt het niet meer uit. Schrijf voor mij de formule voor het Universum op.”

De Here God nam het krijt en schreef. Einstein keek en keek en krabde zijn hoofd en zegt:

"Maar hier staat een fout!"
"Ja, ik weet het", antwoordde God hem.

Dat klopt. We leven in een wereld waar een fout bestaat. Al in de conceptie. Misschien zelfs meer dan een. Misschien heeft u op een gegeven moment gedacht dat het kon worden hersteld? Ik ben er niet zo zeker van.

Om ons gesprek te eindigen: U bent een idealist, Michail Borisovitsj. Hebben ze u dat nooit verweten? Ja, ja een analist, een rationalist, een wetenschapper en een goede man van de praktijk, maar in dit geval bent u een idealist. U gelooft dat er in principe juiste beslissingen bestaan, en dat alles kan worden uitgewerkt. En als er iets mis gaat, dan was er een fout in de berekening.

Maar voor mij lijkt het niet zo. Het leven is meer waarschijnlijk kunst dan wetenschap. Er bestaan helemaal geen gemeenschappelijke oplossingen, er bestaan er alleen specifieke: voor het gegeven moment, voor de gegeven situatie, en van toepassing zijn op de gegeven specifieke omstandigheden. En de korte termijn beslissingen zijn belangrijker dan een veelomvattend concept. En alles wat u doet en zegt overtuigt me ervan dat u in orde bent: met uw geest, uw hart, uw geweten. Gelukkige verjaardag!


Noten

[62] “wetteloosheid” - de Russische term беспредел - bespredel betekent letterlijk “grenzeloos” of “zonder beperkingen”.

[63] Vladimir Sergejevitsj Solovyov (1853-1900) was een Russisch filosoof, dichter, pamflettist en literair criticus, die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van de Russische filosofie en poëzie op het einde van de 19e eeuw. Er wordt algemeen aangenomen dat hij Dostojevski’s inspiratiebron was voor de personages van Aljosja Karamazov en Ivan Karamazov uit De gebroeders Karamazov.

[64] Nadezjda Jakovlevna Mandelstam (1899-1980) was een Russische schrijfster en echtgenote van de dichter Osip Mandelstam (1891-1938).

[65] Umberto Eco (°1932) is een Italiaanse mediëvist, semioticus, filosoof, literair criticus en romanschrijver, het best bekend voor zijn roman De naam van de roos. In 2006 publiceerde hij een verzameling essays getiteld A passo di gambero. Guerre calde e populismo mediatico - niet vertaald in het Nederlands -, over wat er gebeurde in de wereld in de jaren 2000-2005.

[66] Pjotr Aleksejevitsj Kropotkin (1842-1921) was een Russisch vorst, revolutionair en anarchist; theoreticus van het anarchisme, geograaf en geoloog. Hij constateerde onder andere, in tegenstelling tot Darwin, dat bij dieren van dezelfde soort geen sprake was van strijd om het bestaan. Wederzijdse hulp en onderlinge solidariteit blijken essentieel voor het behoud en de evolutie van iedere diersoort.

[67] Aleksander Ivanovitsj Herzen (1812-1870) was een vooraanstaand Russisch filosoof, schrijver en publicist. Hij toonde zich een voorvechter van de menselijke waardigheid en het individuele, het recht op eigen normen, eigen denken, eigen doen, met minimale staatsinmenging.

[68] Joeri Dmitrievitsj Boedanov (° 1963) is een Russische militair officier veroordeeld door een Russische rechtbank voor oorlogsmisdaden in Tsjetsjenië.

[69] Het Manegeplein is een grote open ruimte voor voetgangers in het centrum van Moskou. Het plein vormt een vitaal onderdeel van het centrum van Moskou, als verbinding tussen het Rode Plein en de Tverskajastraat. Tijdens de jaren ’90 had de omstreden burgemeester van Moskou Joeri Loezjkov het plein afgesloten voor het verkeer en ingrijpend veranderd. Loezjkov s vrouw, Jelena Batoerina, is de enige vrouwelijke dollar miljardair in Rusland. Haar bouwbedrijf Inteko kreeg veel grote opdrachten van de stad.

[70] "unirussen" zijn de leden van Verenigd Rusland, de grootste politieke partij in de Russische Federatie, die momenteel 315 van de 450 zetels heeft in de Doema. Zij omschrijft zichzelf als een conservatieve, centrum-rechtse partij en ondersteunt het beleid van president Dmitrij Medvedev. De associatie van de partij met de voormalige president en huidige premier Vladimir Poetin is de sleutel tot haar succes.

08. 24 juni 2009

Beste Ljoedmila,

Ik dank u hartelijk voor uw brief en ik ben erg blij met deze gelegenheid om met u intellectueel te duelleren, ook al toont u in uw opmerkingen medelijden met mij. Dat is, tussen haakjes, is niet zo sportief: u ontneemt mij het recht om de heel kort geschetste beweringen waarmee u het, zoals ik het begrijp, niet eens bent, te uiten.

Wanneer u iets meer denigrerends schrijft, “niet voor publicatie” - zal ik mij helemaal niet beledigd voelen.

Ik ben inderdaad een "staatsman", daarmee wil ik zeggen dat ik denk dat de komende 20-40 jaar (verder dan dat kijk ik niet), de rol van de staat in het leven van Rusland (van de Russische maatschappij) belangrijker moet zijn dan ooit. Maar ik ben geenszins voor een "harde hand". Ik ben ervan overtuigd: de staat moet bestaan uit goed werkende instellingen, die gefinancierd worden door de belastingbetaler en functioneren in het belang van de belastingbetaler. Na verloop van tijd, zouden veel ervan kunnen worden vervangen door sociale structuren. Dat wil zeggen dat ze niet langer leven op kosten van de belastingbetaler, maar een element worden van zelf-organisatie en publieke dienstverlening. En, natuurlijk, ik ben zeker tegen de voortzetting van de "Tataars-Mongooolse" tradities, waarin de staat de bezetter is, die bijdragen van onderdanige mensen inpikt en geen verantwoording aflegt voor het gebruik van die bijdragen, die niet geïnteresseerd is in de wensen van de burgers en hen de leefregels dicteert.

Wat betreft globalisering: ik ben zeker een globalist. Lees mijn artikel over de oorzaken van de crisis. Maar ik ben ervan overtuigd dat de nationale en territoriale indeling als zodanig niet snel overbodig zal worden. En als op het vlak van economie, milieu en dergelijke de globalisering noodzakelijk en positief is, dan betwijfel ik ten zeerste of dat ook zo is op het vlak van cultuur. Persoonlijk wil ik in mijn Moskou wonen, waarmee ik zo vertrouwd ben sinds mijn kindertijd, en niet in Bakoe of Chinatown. Zelfs indien mijn stad daardoor te weinig inkomsten heeft. Begrijp mij alstublieft niet verkeerd, ik beoordeel the mensen niet op hun afkomst of nationaliteit, maar wanneer iemand naar “mijn stad” komt, dan moet hij mijn regels aanvaarden, en niet te zijne opleggen.














Michail Chodorkovskij

Veel mensen denken zo. Comfort wordt gecreëerd door de culturele omgeving, niet iedereen houdt van New York.

Als ik in de minderheid ben, dan ga ik op zoek naar een plek waar mensen leven zoals ik gewend ben sinds mijn kindertijd. En dit verlangen om een gemeenschap te vinden van gedeelde culturele wortels is een zeer sterke prikkel. Sterker zelfs dan de zuiver economische prikkel voor veel mensen.

Wat betreft de “eerlijke mensen”... Ik ben bang dat u zich daarin vergist. Met “brave soldaten” zouden we overeenkomsten gevonden hebben, want wat er gebeurde was zelfs schadelijk voor de staat. Alles is veel erger - we hebben te maken met een totaal verdorven deel van de bureaucratie, dat niet van betekenis is voor de samenleving en zelfs niet voor de staat, maar alleen voor haar eigen zak, voor haar eigen egoïstische belangen. Dat is het probleem: we leven in een land van cynici die geen ideologie hebben, zelfs niet de "sovjets".

Ik ben bang dat zelfs de idee van een “groot Rusland” voor de meeste mensen louter een slogan is, die ze gemakkelijk laten vallen in de naam van het geld. Ze zouden het land gewoon verlaten voor dezelfde dollars, als ze ginder veiligheidsgaranties vinden, zelfs met het risico van datgene te verliezen wat hier “op onbetaalbare wijze” werd verworven.

Nu, over gelijkheid van kansen. Ik ben ervan overtuigd, en ik zal mijn uiterste best doen om in Rusland gelijke kansen te creërenvoor ieder kind. . Het ideaal is onbereikbaar, zoals in alles. Maar ik zou het niet erg om een leven te besteden aan de verwezenlijking van dit ideaal. Ik denk dat de “juiste kansen” het belangrijkste is dat we aan alle kinderen in Rusland kunnen aanbieden. En in de hele wereld. Ecologie, onderwijs en politieke vrijheid zijn de middelen om niet alleen aan iedereen een minimum levensstandaard en comfort te garanderen, niet alleen om de gemiddelde levensstandaard te verhogen, maar ook om aan elk kind en elke persoon een kans te bieden om zich volledig te realiseren, ongeacht in welke familie (of in welk land uiteindelijk), hij werd geboren.

Ik ga niet proberen om te antwoorden voor de hele wereld, maar ik wil vechten voor de volgende Russische generatie. Ik ben ervan overtuigd dat dat niet alleen een van de belangrijkste doelstellingen is, maar ook de belangrijkste bron van sociale ontwikkeling.

Met betrekking tot wat ik “hierna” ga doen, ik denk zelden in abstracte termen. Het leven zal het ons laten zien. Naar mijn mening moet je doen wat je kan, hier en nu, alsof elke dag de laatste was. Dan is er geen tijd om bang te zijn. Doe zo veel als je kracht en talent je toelaten, dan wordt het niet “tergend pijnlijk” wanneer je plotseling ontdekt dat je tijd voorbij is... Als je talent niet zo goed is, volg dan op zijn minst een voorbeeld. Dat is precies wat ik probeer te doen.

Dank u nogmaals voor uw brief.

Met respect,

M. Chodorkovskij

P.S.: Vergeef me voor de buitensporige pathos en onhandigheid in deze brief. Ik schrijf om mij even af te leiden van het “proces”.

maandag 27 september 2010

07. 24 juni 2009

Beste Michail Borisovitsj!

Meer dan een half jaar geleden stuurde ik u een brief die, zoals nu blijkt, niet tot bij u geraakte. Ik hoop dat het deze keer wel lukt.

Het proces - absoluut kafkaiaans - is enigszins vertraagd. Ik dacht zelfs voor een moment: dit gebrek aan talent... is het natuurlijk, is het “de manier waarop het altijd gaat”, of is het een soort van duivels plan dat rekent op de psychische vermoeidheid van de samenleving, die moe wordt van het reageren op gebeurtenissen die langzaam en slapjes vooruitgaan, zoals als in een slecht theaterstuk. Wel, er zijn twee spelers, u en Platon Lebedev, die deze nare droom af en toe doorbreken.

Door het zo te doen, creëren ze een constant gevoel dat er een spel wordt gespeeld met levende mensen en niet met schaduwen of geesten. Misschien poppen? Niet mensen, maar een soort zeepbellen, zou je kunnen zeggen - het zouden personages van Gogol kunnen zijn, indien ze niet zo pijnlijk talentloos waren geënsceneerd. Nee, nee, het is duidelijk dat het de bedoeling is om het proces te vertragen, om u zeker niet vrij te laten.

En wat zegt u daarvan, Michail Borisovitsj: is dit een slechte prestatie van de regisseur van de show of een listige zet die rekent op de onvermijdelijke vermoeidheid van de publieke opinie? In de hoop dat de hele wereld dit proces zal vergeten? Maar het zal niet worden vergeten. Het zal in de geschiedenisboeken van het land komen, net zoals de processen van Sinjavskij en Daniel.

Onlangs nog was ik op een receptie bij generaal Kalinin [60] voor de boeken voor de kinderen van de kolonies, we verzamelden 62 pakketten. Voor de eerste keer in mijn leven zag ik een generaal van dit agentschap. De generaal gaf mij de indruk van een levende, goed opgeleide en professionele persoon. Ik begrijp dat het beheer van het federale strafrechtelijke systeem geen liefdadigheidsorganisatie van dames voor dak- en thuisloze katjes is, maar toch...

En wat denkt u, Michail Borisovitsj, dit spervuur van straffen dat over u heen komt, die levensbedreigende en belachelijke aanvallen die zich voordoen - op welk niveau wordt dat georganiseerd: de plaatselijke gevangenisautoriteiten of het hoogste niveau? Of komt het van een bisdom? Ik bedoel het Kremlin, natuurlijk.

Ik wil u op geen enkele wijze in een moeilijker positie brengen dan deze waarin u zich reeds bevindt. Daarom hoeft u op deze vraag niet te antwoorden indien u dat niet wil.

Toen Dmitrij Medvedev president werd, stelden alle buitenlandse journalisten die ene vraag die hen bezig hield: wat te denken over de nieuwe president? Maar wat kan iemand antwoorden die de luxe heeft van daar helemaal niet aan te moeten denken - niet over de oude, en ook niet over de nieuwe? Er zijn veel interessanter dingen in het leven. Maar ik heb altijd hetzelfde antwoord gegeven: we zullen binnenkort te weten komen hoe de nieuwe president is: als ze Chodorkovskij vrijlaten, dan hebben we een andere president, en zo niet, dan hebben we geen nieuwe president. Ziehier een raadsel van de sfinx voor u!

En u, Michail Borisovitsj, in uw verborgen wereld, excuseer me, hebt u het gevoel dat de macht veranderd is, of is ze zelfs niet een beetje veranderd?

U heeft een opmerkelijke bestemming, Michail Borisovitsj: u heeft reeds verschillende levens gehad en ik hoop dat er nog een uitstekend stukje leven op jou wacht - in het bedrijfsleven en in het publiek, of particulier en gesloten, maar in ieder geval, uw leven zal zinvol en creatief zijn. Ik kan mij u niet voorstellen als een gepensioneerde. Hoe stelt u zich uw leven voor wanneer u vrijkomt? Nu verdedigt u zichzelf en u doet het prachtig. Wat gaat u doen als u weer thuis bent?

Ongeveer een maand geleden was ik in het Lyceum voor weeskinderen in Koralovo, dat u heeft opgericht. Er is daar een nieuwe directeur, een heel goed en slim persoon. Marina Filippovna en Boris Moisejevitsj [61] worden omringd door kinderen, en het is duidelijk te zien wat voor wonderlijke relatie ze hebben. Zij hebben zich verdedigd tegen de idiote belasting op het overlevende ouders van de wezen, en het hele lyceum is een soort van belichaamde sociale utopie. Ik zag de sporen van uw filantropie - vaak specifieke sporen. Een prachtige zaak is vernietigd. Ik heb het niet over uw bedrijf. In dit geval ben ik geïnteresseerd in u, en niet in het geld dat ze van u wegnamen.
















De ouders van Michail Chodorkovskij

Wat gaat u doen wanneer u vrijkomt? Ik kan me niet voorstellen dat u geen plannen voor de toekomst zou maken.

Ik wens u een sterke gezondheid en geduld. Het ontbreekt u zeker niet aan moed en kracht. Tot ziens in vrijheid.

Ljoedmila Oelitskaja


Noten

[60] Generaal Joerij Kalinin (°1946) is een Russische generaal die in 1970 een carrière startte in het Russische penitentiaire systeem. In de periode 1998-2004 was hij vice-minister van Justitie. Nadien werd hij directeur van de Federale Penitentiaire Diensten. In april 2009 werd hij opnieuw vice-minister van Justitie.

[61] Marina Filippovna Chodorkovskaja (°1934) en Boris Moisejevitsj Chodorkovskij (°1933) zijn de ouders van Mikhail Chodorkovskij, zij staan aan het hoofd van het lyceum voor wezen dat hij heeft opgericht in Koralovo.

06. 5 juni 2009

Geachte Ljoedmila Jevgenjevna,

Ik was erg blij met uw antwoord, het was voor mij een verdiende klap om te ontwaken.

Mijn ouders hebben er specaal voor gezorgd dat ik geen “witte raaf” zou worden in die samenleving. Nu begrijp ik dat, toen niet. Bovendien heb ik noch op school noch op het instituut “witte raven” gezien. De school was in de proletarische rand, het instituut was ook extreem “proletarisch” - 70% toegelaten uit fabrieken. [28] We hadden helemaal geen dissidenten. In het instituut was meer in het bijzonder een op defensie georiënteerd departement, en als je uitsloten werd van de Komsomol, dan werd je ook automatisch ontslagen uit het departement. Bovendien vonden wij dat eerlijk.

Als secretaris van het Komsomol comité van het departement heb ik geweigerd om zij die uit het instituut werden ontslagen ook uit te sluiten van de Komsomol, omdat ik vond dat niet elk lid van de Komsomol per se bekwaam was om te studeren. Maar het omgekeerde leek mij in een op defensie gericht departement volkomen eerlijk. Tenslotte moeten we, indien nodig, zelfs in vredestijd ons leven geven voor het moederland, en hoe kan je zoiets vragen van iemand die geen lid is van de Komsomol of die geen communist is? Dat is geen grap, ik overdrijf niet. Dat is precies hoe ik dacht.

Ik las Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj [29] . Ik was geschokt, ik verachtte Stalin omdat hij de Partij had bezoedeld in het belang van de cultus van zijn eigen persoonlijkheid. Op Brezjnev [30] en Tsjernenko [31] reageerde ik met humor en minachting, zij waren gerontocraten, ze schaadden de Partij. Andropov [32] respecteerde ik, ondanks de “plaatselijke excessen”. Vindt u dat grappig? Ik zou willen lachen. Het werkt niet.

Toen ik stage deed, zat ik niet in de bibliotheek van de fabriek, maar was ik trimethylenetrinitramine (een springstof) aan het scheppen met een schop, ik werkte aan een automatische gietpers (ooit heb ik bijna mijzelf en een vriend naar de andere wereld geholpen door mijn eigen fout). We gingen naar vrijwilligerskampen, [33] ze gaven mij de rang van sergeant en ik werd benoemd tot plaatsvervangend commandant voor politieke zaken, maar ik vroeg opnieuw om naar een fabriek te worden gestuurd en om oude munitie te ontmantelen. Wij zijn tenslotte Komsomol leden; we worden geacht om naar de meest gevaarlijke sectoren te gaan. En ik ontmantelde ze onder de verbijsterde blikken van de bevelvoerende officieren van onze militaire afdeling.

Ik wil je nog eens doen lachen: Ik begreep hun verbijstering niet, en zij vertelden mij niets.

Terwijl we het er nu toch over hebben, ik voerde stoutmoedige twistgesprekken met de secretaris van het partijbureau. Ik voelde zelfs geen enkele vrees. Wij konden naar het Komsomol comité gaan - een 20-tal vrouwen uit fabrieken en twee of drie mannen - hij en ik begonnen dan te redetwisten, en het comité stemde dan voor mij, bijna 100%. De partorg [34] (de baas van de secretaris van het partijbureau) bekloeg zich dan bij de rector - Jagodin. Die meisjes schrijven mij overigens nog steeds. Een ervan is mijn eerste vrouw, een andere is al 20 jaar mijn huidige vrouw. Het is waar, het zijn niet alleen zij die mij schrijven, anderen doen dat ook; zelfs de partorg Ljoeba Strelnikova schreef mij.

Denk nu niet aan slechte dingen. In die zin was ik een erg fatsoenlijke jongeman. Grapje.

Nu, wat betreft het beeld van een buitenlandse vijand, dat was zeer acuut, net als de perceptie van het behoren tot de “grote negen” - de groep van de sector van de defensie-industrie.

Terwijl we hierover bezig zijn, toen ik nog een adviseur van Silajev [35] was, nam ik deel aan de laatste bijeenkomst van het VPK (het militair-industrieel comité), dat waren de “grote negen”, samen met het ministerie van Defensie. Maar dat is een apart onderwerp.

Ik heb nooit de secretaris voor defensie Baklanov [36] gekend, maar later, na 1991, heb ik hem voor mij laten werken vanuit een vorm van solidariteit. Jeltsin wist dat, maar heeft mij daar nooit over aangesproken.

En in 1996 weigerden de mensen van defensie om Jeltsin geld te geven (als een lening aan de regering, zoiets was mogelijk toen!), maar toen ik het hen vroeg gaven ze het mij, op basis van niet meer dan een handdruk. Hoewel ze daarmee hun kop riskeerden. Het was ten dele met dat geld dat ik Yukos heb gekocht, daarna heb ik het teruggegeven. Ze wisten waarvoor ik het ging gebruiken. Sommigen van mijn kennissen, die ik als goede mensen beschouw, werden lid van het Centraal Comité van de Communistische Partij van de Russische Federatie, sommigen steunden de GKTP [37] (zoals onder meer Baklanov en Loekjanov [38], wiens dochter nu mijn advocaat is).

Wat ik bedoel, Ljoedmila Jevgenjevna, is dat de mensen aan die kant van de barricade helemaal niet een-dimensionaal waren. Ze konden “onverzettelijk” zijn in één ding en doodeerlijk in een ander.

Ik was, net als zij, een soldaat in een virtuele oorlog die ik niet zelf had gemaakt. Maar we waren eerlijke soldaten. We verdedigden datgene wat we als de waarheid beschouwden.

Ik ga u nog iets meer riskants vertellen. Wij namen de samenwerking met de KGB zeer serieus. "Wij" - dit zijn de defensie-mensen. Zij werkten voor ons en tegelijkertijd waakten ze over ons, niet zozeer vanuit het oogpunt van “politiek bewustzijn”, maar veeleer vanuit het oogpunt van fysieke veiligheid, contraspionage, enzovoort. Ze waren zeer ernstig en hooggekwalificeerde specialisten. Sommigen van hen waren betrokken bij clandestiene operaties in de Grote Patriottische Oorlog [39]. Hun lessen waren zeer nuttig voor mij in de gevangenis, want zij wisten alles van gevangenissen, concentratiekampen en zindans [40]. Zij waren er blij mee dat iemand hun ervaring nodig had. Erg nodig, zoals bleek!

Anderen waren “NKVD-ers” [41]. Zij werden helemaal niet gerespecteerd, ze werden gemeden, zowel door ons als door de specialisten over wie ik sprak.

Geen van hen (de specialisten) heeft mij overigens ooit om geld gevraagd. Hoewel ik een aantal van hen heb geholpen om werk te vinden na het jaar 1991. Maar hun collega's hebben ons leven gered door te weigeren om het Witte Huis te bestormen. Sommigen ken ik persoonlijk, anderen alleen onrechtstreeks.

Daar heb je het dan: het lot. Daar heb je het dan: de burgeroorlog. Maar daarna vloeide dat alles door elkaar...

Nu over leiderschap en carrièrisme. Ik ben het er niet mee eens dat dit verschillende dingen zijn. Een carrière, in de slechte zin, is het beklimmen van de trappen van de bureaucratische ladder door laarzen te likken en te kruipen. Ja, dat is het pad van de meerderheid van de “succesvolle mensen”. Op die manier had ik tweede secretaris kunnen worden, adjunct-fabrieksdirecteur, afdelingschef en zelfs vice-minister. Maar geen “lijnmanager”, werkplaatsleider of fabrieksdirecteur. Daar plaatsten ze anderen. Leiders. En ze gedoogden hen, want indien carrièristen die jobs uitvoerden zou de hele boel ineenstorten. En ze wilden dat het werkte.

Zowel Jagodin als Jeltsin gedoogden mij als een “lijnmanager”, volkomen “in de geest van de partijtradities”.

Er was ruimte voor een “ander” soort van mensen, net zoals dat in de wetenschap het geval was. Alleen “anders” in een andere betekenis: zij waren politiek orthodox, maar zij waren niet “makkelijk te buigen”.

Wat Boris Nikolajevitsj [Jeltsin] betreft kan ik niet onpartijdig zijn. Ik begrijp al zijn tekortkomingen. Meer dan dat, in 1999 vond ik dat hij moest opstappen. Hoewel ik niet blij was met de kandidatuur van Poetin, en Poetin wist dat.

Maar Boris Nikolajevitsj was een persoonlijkheid. Een monoliet. Een echte Russische tsaar met alle plussen en minnen die daarmee gepaard gaan. Hij deed veel goede dingen, en een heleboel slechte ook. Maar nogmaals, het is niet aan mij om te oordelen.

Had iemand in het algemeen Rusland sterker en beter kunnen veranderen dan hij? Hadden we het gekund zonder een “Thermidor” [42] en een nieuwe stagnatie, zonder een terugkeer van de “kameraden van de organen” [43]? Zonder de oorlog in Tsjetsjenië, zonder de bestorming van het Witte Huis? Zeker wel. Maar we slaagden daar niet in. Niet “hij” - wij allemaal. En welk recht heb ik om te oordelen?

Toen we met elkaar kennis maakten was ik 23. En ik wil deze herinneringen voor mijzelf houden. Hij is nu dood, en ik zou die herinneringen liever vasthouden.

In de tijd van Gajdar had ik er geen idee van over hoe het land opnieuw vorm te geven als een geheel, als een historisch gebouw, maar ik had een visie over hoe de economie moest hervormd worden. Ik was een voorstander van het oprichten en nadien privatizeren, niet van kleinere ondernemingen, maar van grote onderzoeks-en industriële complexen van het type Gazprom [44] (niet altijd op zulke grote schaal, maar met een soortgelijke structuur). Wij in de regering noemden dat een actief industriebeleid (niet alleen de oprichting van de bedrijven, maar ook de manier van het bepalen van doelstellingen en het vastleggen van taken en prioriteiten).

Toen mijn ideeën niet “het hof niet behaagden”, ging ik weg, niet zonder hen te waarschuwen dat ik zou gebruik maken van de idiote wetten die zij van plan waren te gaan maken. Inclusief de vouchers die konden worden geruild voor cash. Het moet gezegd worden dat ik vanaf het begin heb opgemerkt dat dit slecht zou eindigen, dat het Tsjechische model beter was (zij werkten met “gesloten fondsen” [45]), maar ik kreeg te horen - zoals altijd - dat ik een duidelijk eigenbelang had. Hoewel het niet duidelijk was wat dit belang was. En ik begon ook niet te redetwisten. Wil je het niet, doe het dan niet.

Maar dan later - en hier kunnen we praten over de grenzen van het toelaatbare - heb ik gebruik gemaakt van de lacunes in de wetgeving en altijd persoonlijk aan de leden van de regering verteld welke mazen ik in de wetgeving had gevonden en hoe ik ze zou gebruiken - of hoe ik ze al aan het gebruiken was.

Ja, dit was mijn kleine wraak, misschien was het de zonde van de ijdelheid. Maar, het moet worden gezegd, ze gedroegen zich fatsoenlijk: ze hebben geprocedeerd, de gaten gevuld met nieuwe wetten en regels, ze waren soms boos, maar ze hebben mij nooit van beschuldigd van vuil spel. Het was een voortdurend steekspel.

Had ik gelijk aan het eind van de rit? Ik weet het niet zeker. Aan de ene kant ben ik er, objectief gezien, in geslaagd om de industrie te doen heropleven. Maar aan de andere kant draaide ik voortdurend rondjes om een overheid die niet echt zo slecht was. Aan de ene kant heb ik natuurlijk al het geld dat ik kon krijgen in de industrie geïnvesteerd. Ik ben er niet mee weggelopen en stond ook anderen niet toe om dat te doen. Maar op hetzelfde moment dacht ik niet echt na over de mensen, over mijn bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid, of over de grenzen van mijn team - ook al was het een zeer groot team.

Wat betreft uw vraag over de “brutaliteit” waarmee we ondernemingen overnamen en herverdeelden - dat is eigenlijk wel grappig, echt waar.

Er waren hooguit 20 spelers in de “eredivisie”. Niet meer dan dat. Wat betreft het aantal ondernemingen die betrokken waren bij de “veiling van leningen voor aandelen” [46] - dat waren er 800. In totaal hadden we genoeg geld om er 70 te kopen, zou ik zo zeggen.

Zelf moest ik alles opgeven voor Yukos. Ik maakte eindeloze zakenreizen, ik moest mijn bank laten vallen [47], en ik moest zo ongeveer al mijn eerder verworven bedrijven verkopen of weggeven. Zo was ik bijvoorbeeld voordien de eigenaar van de gehele productie-industrie van bouwmaterialen van Moskou, van een reeks van metaalbedrijven, en van het beruchte Apatit [48].















Yukos
Excuses - we hebben een technische onderbreking


Het was niet om mee te lachen - het was echt hard werken. En ik was niet in het minst geïnteresseerd in de bedrijven van iemand anders. We waren heel zelden in concurrentie met elkaar. Waar we tegen waren was de chaos, de ineenstorting van alles. De criminele bendes lieten ons redelijk met rust, omdat ze geen flauw benul hadden waaruit deze grote machine bestond, of hoe ze er vat konden op krijgen. Er waren schurken, natuurlijk. Er waren ook risico's. Maar de tijd van de “eerste divisie” was behoorlijk vegetarisch vergeleken met de hedendaagse “raiders”.

Toen, bijvoorbeeld, wijlen Volodja Vinogradov (Inkombank) [49] mij in de weg stond in mijn pogingen om VNK [50] over te nemen, en ik hem geld aanbood om zich terug te trekken, en hij dat weigerde, kreeg ik hem klein met de som van de waarborgdekking op de veiling. Wat mij natuurlijk handenvol geld heeft gekost.

En dit was de gebruikelijke werkwijze: we gebruikten PR-campagnes, we hebben gelobbyd, wij strooiden geld rond. Maar de politie was er niet bij betrokken, en de criminele onderwereld ook niet. Had iemand dat gedaan, dan zouden de mensen niet langer met hem omgaan, om redenen van de eigen veiligheid. En ze zouden zeer snel worden vervangen.

Het is precies om deze reden dat alle inspanningen van de algemene openbare aanklager in de afgelopen jaren niet hebben geleid tot overtuigende resultaten.

In de “eredivisie”, ten minste tot er burgers met een “gerechtelijk verleden” toetraden, lag de grens daar waar ze kon worden verdedigd in een arbitragehof (misschien niet een volledig onafhankelijke rechtbank, maar toch ook geen volledig gecontroleerde, zoals de rechtbank van Basmannij [51] vandaag). Er bestond ook een grens voor het niveau van aanvaardbare ondersteuning van de kant van de ambtenaren, die uw kant konden kiezen voor hun eigen egoïstische redenen. Maar ze wisten dat ze hun standpunt serieus zouden moeten verdedigen voor de premier, voor de president en - het ergste van allemaal - voor de media!

Dat wil zeggen, het huidige niveau van “schofterigheid”, wanneer mensen zich volledig onverantwoordelijk voelen in de juiste “politieke positie” - nee, dat niveau konden wij ons moeilijk voorstellen.

Ik had Fazloetdinov ontslagen, een leidinggevende van een NGDU [52] die zijn ontslag aanvocht, en daarvoor helemaal tot in het HG RF [53] ging. Hij won zijn zaak en hij kreeg van mij een ontslagvergoeding van 40 duizend dollar (een hoop geld in die tijd). Mijn juridisch departement, dat goed wist wat een verlies kon betekenen, kon niets doen.

Toen Rosneft ons bedrijf had ingepikt, probeerde hij het daar, maar zij pakten hem bij zijn nekvel en gooiden hem uit de rechtbank. Hij kwam uithuilen bij mijn advocaat, die zijn zaak ter harte heeft genomen.

Neen, het zoeken naar mazen in de wet en het benutten ervan - meer stonden we onszelf niet toe. En kregen we onze voldoening door aan de overheid te laten zien welke fouten ze had gemaakt in de wetgeving.

Ik moet zeggen dat het vooral de crisis van 1998 [54] was die geleid heeft tot de verandering in mijn houding ten opzichte van de samenleving en het bedrijfsleven. Voor die tijd zag ik zakendoen als een spel, en alleen dat. Je moet winnen, je wilt winnen, maar verliezen is geen probleem. Honderdduizenden mensen kwamen elke ochtend werken om met mij het spel te spelen voor een tijdje, en s’ avonds gingen ze naar huis, naar hun eigen leven waarmee ik geen enkele binding had.

Dit is zeer vereenvoudigd, natuurlijk. Ik heb ook problemen gehad vóór 1998, maar dat waren problemen waarvoor ik niet persoonlijk verantwoordelijk was: zo waren de dingen toen ik op het toneel verscheen.

Het jaar 1998 dus. Aanvankelijk was het een plezier - we zullen overleven! Toen werd het augustus. Het was een catastrofe. De prijs van de olie was 8 dollar per vat, en de productiekosten liepen op tot 12 dollar. Er was geen geld om schulden af te lossen, en er was geen geld voor salarissen. Mensen hadden echt niets te eten en ik was persoonlijk verantwoordelijk. Niemand in het land kocht nog olie en de uitvoer werd geblokkeerd. Niemand betaalde zijn rekeningen. Banken aan wie we geld schuldig waren dreigden om onze rekeningen in het buitenland te blokkeren. In Rusland voerden de banken geen enkele betaling uit. Berezovskij [55] gaf me een lening tegen 80% rente per jaar in harde valuta!

Je komt aan op de “wacht” [56] - de mensen schreeuwen niet, zij staken niet - zij begrijpen. Ze zijn vallen om door gebrek aan voedsel. Vooral jonge mensen die niet beschikken over een eigen boerderij [57] of kleine kinderen hebben. En de ziekenhuizen, ... We hadden de gewoonte om medicijnen voor de behandeling van onze medewerkers te kopen en te verzenden, maar nu was er geen geld meer. Het voornaamste was het begrip op de gezichten. Mensen die gewoon zeiden: "We hadden toch niets goeds verwacht. Bedankt om naar hier te komen en om met ons te praten. We slaan er ons wel doorheen...” Er waren helemaal geen stakingen na augustus 1998.

Als een gevolg daarvan begonnen mijn leefregels te veranderen nadat we de crisis waren doorgekomen. Ik kon niet langer gewoon “een directeur” zijn. In het jaar 2000 hebben we Open Rusland opgericht [58].

Nog één ding over mijn houding ten opzichte van de wet. Ik heb nooit gedacht, en ik ben nog steeds niet van die mening, dat het feit dat “iedereen de wet overtreedt” een rechtvaardiging is. Als je de wet breekt, dan moet je een antwoord vinden. Mijn standpunt is heel anders: onze wetgeving (zoals de wetgeving van elk ander land, in feite) heeft veel “witte vlekken”, gebieden die open staan voor verschillende interpretaties en die door de rechtbanken worden behandeld (in het bijzonder het Hooggerechtshof). De excessen, of om het beleefd te zeggen, de “selectieve toepassing van de wet” die we zagen in de Yukos-zaak, waren te wijten aan de aparte en bijzondere interpretatie van de wet die voor ons gebruikt werd. Een interpretatie die niet mag of kan worden toegepast voor andere rechtzoekenden.

Ik ben van mening dat, over het geheel, onze wetten normaal zijn, niet beter of niet slechter dan in andere landen, maar de toepassing van de wet en de rechters zijn een ramp.

Nu over de ideeën en waarden van mijn jeugd.

- “Het land is een belegerde vesting, dus moet alles gaan naar de versterking van onze defensiecapaciteit, we zijn omringd door vijanden.” Dit is gedaan, natuurlijk, het is vervangen door een begrip voor de belangen van naties en volkeren, die niet altijd (op zijn zachtst gezegd) samenvallen met de belangen van de staat en de elite. Tegelijk - u zult lachen – is het Russisch patriottisme nog zeer levendig. Het zit er nog steeds in en het zal mij, bijvoorbeeld, nog steeds tegenhouden om stoute dingen over mijn land te zeggen, zelfs wanneer ik dat heel er wil.

- De idee van het communisme als een “mooie toekomst” voor iedereen verdween, het gaf een bittere nasmaak aan het bedrog dat werd blootgelegd. Immers, achter de mooie droom bleek een brutaal bureaucratisch totalitarisme verscholen te zitten. Bovendien is er de hele idee van een socialistische staat, die ervoor zorgt dat de samenleving zorgt voor de buitenstaanders (goedschiks of kwaadschiks), dat ieder kind een eerlijke kans in het leven krijgt - die idee overleeft. Maar het was pas na de crisis van 1998, dat het een extra steunpilaar werd. Voordien was er wrok, en de wil om te bewijzen: “ik kan het”...

- Het duurde een lange tijd voor ik het belang van menselijke waarden begon te begrijpen. Ik denk dat ik in opstand kwam net wanneer zij doordrukten. Dat was in 2001 - NTV, en de opstand die “op de knieën” werd gedwongen. Maar toen rees de vraag in de RSPP [59] wat komt eerst - eigendom of vrijheid van meningsuiting? Immers, de schulden van NTV aan Gazprom waren reëel. Op dat moment kwam ik tot de conclusie dat het ene niet kan bestaan zonder het andere, en ik gaf NTV 200 miljoen dollar. Wat vervolgens werd gebruikt als een aanklacht tegen mij.

Ik ben geen revolutionair. En als ze NTV hadden gered, dan had ik waarschijnlijk minder aandachtif de gebeurtenissen gevolgd. Ik zou wellicht geen haast hebben gehad om er bovenuit te steken, ik zou de politiek hebben gelaten aan meer actieve “kameraden”. Dat deed ik vroeger altijd, overigens. Maar nu kon dat niet meer. Ik voelde een wurggreep om de hals.

Vanuit dat perspectief is de gevangenis iets meer concreet, minder drukkend. Hoewel het natuurlijk, op alle andere vlakken, absoluut geen pretje is.

Natuurlijk was dit resultaat niet wat ik had gepland. Maar ik was in een hoek gedrukt, en van daaruit was er geen andere fatsoenlijke uitweg. Een wijs man zou waarschijnlijk een dergelijk alternatief hebben kunnen voorkomen.

Wat betreft het “culturele antropologie”-project ben ik er niet van overtuigd de beste expert te zijn in termen van geld. Ik zal erover nadenken. Of nee, als ik mag, laat mijn advocaten eens een kijkje nemen naar de referenties.

Nogmaals hartelijk dank voor uw brief.

M.


Noten

[28] "Toegelaten uit fabrieken" - industrie-arbeiders werden door hun werkgever naar het Instituut gestuurd om hoger onderwijs krijgen; de toelatingseisen voor deze studenten waren minder streng dan voor de nieuwe afgestudeerden van de middelbare school.

[29] "Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj" - een roman geschreven door Aleksandr Solzjenitsyn, voor het eerst gepubliceerd in november 1962 in het literaire Sovjet-tijdschrift Novij Mir (Nieuwe Wereld). Het verhaal speelt zich af in een Sovjet-werkkamp in de jaren ‘50, en beschrijft een dag van een gewone gevangene, Ivan Denisovitsj Sjoechov. De publicatie was een buitengewone gebeurtenis in de literaire geschiedenis van de Sovjet-Unie - nog nooit eerder was een getuigenis van de stalinistische repressie openlijk verspreid.

[30] Leonid Brezjnev (1906-1982) - een Sovjet politicus en de vierde secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Hij leidde de Sovjet-Unie van 1964 tot aan zijn dood in 1982.

[31] Konstantin Tsjernenko (1911-1985) - een Sovjet politicus en de zesde secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Hij leidde de Sovjet-Unie van 1984, tot aan zijn dood in 1985.

[32] Joeri Andropov (1914-1984) - een Sovjet politicus en de vijfde secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Hij leidde de Sovjet-Unie van 1982 tot aan zijn dood in 1984. Andropov was persoonlijk geobsedeerd door “de vernietiging van dissidentie in al haar vormen”. De wrede onderdrukking van dissidenten bevatte onder meer plannen om de danser Rudolf Noerejev te verminken.

[33] Vrijwilligerskampen zijn militaire trainingskampen voor reserve-officieren.

[34] "partorg" is de afkorting van partij organisator, een persoon aangewezen door het Centraal Comite van de Communistische Partij om op belangrijke plaatsen te werken: grote fabrieken, bouwplaatsen, kolchozen, instellingen, enz. De positie werd geïntroduceerd in 1933. De taken van een partorg bestonden uit politieke werkzaamheden en het toezicht op de uitvoering van plannen in de productie, inkoop, enz.

[35] Ivan Silajev (°1930) - een Russisch politicus. Hij was Eerste Minister van Rusland van 15 juni 1990 tot 26 september 1991 en ook de laatste Eerste Minister van de Sovjet-Unie van 6 september 1991 tot 25 december 1991.

[36] Oleg Baklanov (°1932) - een Sovjet politicus, hoge ambtenaar in regering en industrie. Van 1988 tot 1991 was hij lid van het Centraal Comité van de Communistische Partij, verantwoordelijk voor defensie. Nu is hij wetenschapper en zakenman.

[37] GKTP - Staatscomité voor Dringende Zaken, een groep van acht hoge ambtenaren binnen de Sovjet-regering, de communistische partij en de KGB. Zij waren de leiders van de kortstondige "putch" die Gorbatsjov probeerde af te zetten en het oude systeem opnieuw probeerde in te voeren in augustus 1991; hun falen versneldede ineenstorting van de Sovjet-Unie.

[38] Anatolij Loekjanov (°1930) - een Russisch communistisch politicus en voorzitter van Opperste Sovjet van de USSR van 15 maart 1990 tot 22 augustus 1991. Hij was een van de oprichters van de Communistische Partij van de Russische Federatie in 1993, en werd door de leider daarvan, Gennadij Zjoeganov, beschreven als de "Deng Xiao Ping" van de partij.

[39] De term "Grote Patriottische Oorlog" wordt gebruikt in Rusland en enkele andere staten van de voormalige Sovjet-Unie om een deel van de Tweede Wereldoorlog te beschrijven, met name de strijd tegen nazi-Duitsland en zijn bondgenoten aan het Oostelijk Front, van 22 juni 1941 tot 9 mei1945.

[40] Een zindan is een traditionele ondergrondse kerker in een Centraal-Aziatische gevangenis.

[41] De NKVD was de geheime politie van de Sovjet-Unie die rechtstreeks de macht van de Sovjets uitvoerde, met inbegrip van politieke repressie, tijdens het tijdperk van Stalin - de voorloper van de KGB.

[42] Thermidor - De Thermidorse reactie was de naam van een muiterij op 9 Thermidor van het jaar II (27 juli 1794) tegen de excessen van het regime van de Robespierre in Frankrijk. Leon Trotskij noemde de opkomst van Stalin en de opkomst van de postrevolutionaire bureaucratie de Sovjet Thermidor.

[43] De term "kameraden van de organen" is een zinspeling op de wijze waarop in de Stalinperiode over de geheime politie werd gesproken. Niemand dierf rechtstreeks de naam van de NKVD uitspreken.

[44] Gazprom - het grootste bedrijf in Rusland en het grootste aardgasbedrijf ter wereld. Het levert aardgas aan veel landen in Europa, met name aan ex-Sovjetstaten en landen in Centraal- en Oost-Europa. De Russische federale overheid verkreeg in 2005 een meerderheidsbelang in het bedrijf. Gazprom heeft ooit geprobeerd om Yukos in handen te krijgen, maar uiteindelijk kon Rosneft de beste stukken van Yukos in handen krijgen.

[45] Gesloten fondsen zijn beleggingsfondsen die tijdelijk of permanent de verkoop van aandelen aan nieuwe klanten opgeschort hebben, meestal omwille van de snelle groei van de activa.

[46] Een "veiling van leningen voor aandelen" was een privatiseringsprogramma dat tegelijk tot doel had om de privatizering te versnellen en de overheid een broodnodige infusie van geld te bezorgen voor haar operationele behoeften. Volgens deze regeling veilde de regering Jeltsin aanzienlijke pakketten aandelen van sommige van haar meest gewaardeerde ondernemingen als onderpand voor bankleningen. In ruil voor de leningen droeg de staat activa over die veel meer waard waren. Indien de overheid de leningen niet kon terugbetalen in september 1996, kreeg de geldschieter de aandelen en kon ze vervolgens doorverkopen, of aandeelhouder worden van de onderneming. De eerste veilingen werden gehouden in het najaar van 1995. In de zomer van 1996 werden grote pakketten aandelen in een aantal van de grootste bedrijven van Rusland overgeheveld naar een klein aantal grote banken. Door deze deals kwamen waardevolle activa van de staat in handen van een paar krachtige, goed aaneengesloten, en rijke financiële groepen.

[47] "De bank" is de Menatep bank - voordat hij de controle zou verwerven over Yukos, gebruikten Chodorkovskij en zijn partners hun internationale connecties om een banklicentie te krijgen en de Bank Menatep op te richten in 1989. Als een van de eerste particuliere banken van Rusland, breidde Menatep zich snel uit, gebruik makend van het geld dat werd bijeengebracht om de succesvolle import-export operaties van Chodorkovskij te financieren.

[48] Apatit - begin juli 2003 werd Platon Lebjedev, een partner van Khodorkovskij en tweede grootste aandeelhouder van Yukos, gearresteerd op verdenking van het illegaal verwerven van een belang in het meststoffenbedrijf Apatit in 1994. De arrestatie werd gevolgd door een onderzoek naar de belastingaangifte ingediend door Yukos, en een vertraging van de goedkeuring van de fusie met Sibneft door de antitrust-commissie. Khodorkovskij zelf werd in oktober 2003 gearresteerd, beschuldigd van fraude en belastingontduiking.

[49] Volodja Vinogradov (1955-2008) werd beschouwd als een van de Russische oligarchen, en was voorzitter van Inkombank, een van de grootste banken in de jaren '90 in Rusland. In een geheime deal bood Vinogradov aan Semjon Mogilevitsj, één van de leiders van de georganiseerde misdaad, directe toegang tot het wereldwijde financiële stelsel. Inkombank stortte ineen tijdens de financiële crisis van 1998 op grond van vermoedens van witwassen van geld.

[50] Tomskneft-VNK - toen Yukos deze oliemaatschappij wilde overnemen, verzette het management van VNK zich tegen de overname, en gebruikte daarvoor een techniek die wijdverbreid was in de late jaren ‘90 - het creëren van een fictieve schuld voor het bedrijf. Yukos slaagde er echter toch in om een controlerend belang te verwerven, maar weigerde om de fictieve schuld te betalen. Yukos kocht de resterende aandelen van het bedrijf over van de staat op een veiling - aan een eerlijke marktprijs, zoals de staat later erkende.

[51] Basmannij - de term "Basmannij rechtspraak" verwijst naar de rechtbank van het district Basmannij van de stad Moskou, waar Chodorkovskij werd voorgeleid na zijn arrestatie. Basmannij kreeg een plaats in het lexicon als een beschrijving van een ondergeschikt Russisch justitiële systeem, waar rechters worden ontslagen als ze uitspraken doen die de regering niet welgevallen en waar de rechtsstaat grotendeels afwezig is.

[52] Een NGDU is een onderneming (of een structurele eenheid van een onderneming) die ruwe olie en gas oppompt voor rekening van commerciële bedrijven. De NGDU in kwestie was Yuganskneftegaz. Anfir Fazloetdinov was er adjunct-directeur.

[53] Het HG RF is het Hoog Gerechtshof van de Russische Federatie.

[54] De crisis van 1998 - De Russische financiële crisis, ook wel bekend als de Roebelcrisis, trof Rusland in de zomer van 1998. Op 13 augustus vond er een beurscrash plaats. De koersen daalden met 65 % en de roebel verloor een groot deel van zijn waarde. In paniek namen de Russen massaal hun spaartegoeden op om deze in stabiele buitenlandse valuta om te zetten. Aan het einde van het jaar bedroeg de inflatie 84 % en de prijzen voor voedsel en drank waren gestegen met meer dan 100 %.

[55] Boris Berezovskij (°1946) - een Russische zakenman, wiskundige en lid van de Russische Academie van Wetenschappen, die werd beschuldigd van tal van misdaden in Rusland en bij verstek werd veroordeeld tot meerdere jaren gevangenisstraf. Berezovskij is momenteel een politiek vluchteling in Groot-Brittannië, dat tot nu toe heeft geweigerd in te gaan op de herhaalde verzoeken tot uitlevering aan Rusland.

[56] De term "de wacht" duidt op werknemers in de oliesector die in afgelegen gebieden wonen en werken in roterende wachten van meerdere weken.

[57] Een "boerderij" slaat hier meer op een verzameling van moestuinen, waarvan de oogsten een substantieel deel vormden van het rantsoen van vele Russen tijdens de economische crisis die door Chodorkovskij wordt beschreven.

[58] Open Rusland - een non-profit organisatie, opgericht door Yukos in 2001. De stichting hield zich bezig met de selectie, coördinatie en uitvoering van projecten in onderwijs, cultuur en liefdadigheid. Ze bevorderde ook “het verspreiden van objectieve en waarheidsgetrouwe informatie over de activiteiten van de Russische regering en de openbare instellingen”. In 2006 heeft de rechtbank van het district Basmannij van de stad Moskou beslag gelegd op alle rekeningen van Open Rusland.

[59] De RSPP is de Russische Unie van Industriëlen en Ondernemers.

donderdag 23 september 2010

05. 18 november 2008

Geachte Mikhail Borisovitsj!

Deze keer verraste uw brief mij door het onverwachte: voor de helft van ons leven trekken wij stereotypen op, alle soorten van afgezaagde zinnen en clichés, dan beginnen we daarin te verstikken en jaren later, wanneer de opgebouwde stereotypen begint af te brokkelen, zijn we verheugd dat we ervan bevrijd worden. Ik spreek nu over mijn indrukken. Geleidelijk aan, naar ik hoop, zullen we de uwe ook kunnen vernemen.

Uw ouders zijn dus solide mensen van de jaren zestig met een stamboom - ingenieurs, productiemedewerkers, eerlijk, fatsoenlijk - uw vader met een gitaar in de ene hand en een borrelglas in de andere, vrolijk en levendig; moeder, altijd klaar om gasten te ontvangen of om een vriendin in moeilijke omstandigheden te helpen. En hun betrekkingen met de Sovjet-macht zijn begrijpelijk: laat dat maar... De kinderen van de mensen van de jaren zestig, die in de negende klas getypte exemplaren lazen van Solzjenitsyns Goelag Archipel en Orwell's 1984, wendden zich licht misselijk af van de macht en in het beste geval schreven ze hun proefschriften , werkten als arts of liftjongen of maakten ze deel uit van een sociale beweging die later “dissident” werd genoemd.

Een deel van deze iets oudere kinderen ging door de ervaring van de gevangenis en de kampen in de jaren '70-'80, een deel emigreerde naar het Westen. Maar op een of andere manier beschermde u zichzelf daartegen en kon u zich met succes integreren in de machine van die tijd, u vond uw eigen plaats daarin en dat werkte doeltreffend. Ontroerend is vooral de onschuld waarmee een jongeman bereid is om zelfs op te gaan in de “D”, [24] omdat het moederland moet worden verdedigd.

Het zou gemakkelijk zijn om te vergelijken indien we dezelfde leeftijd hadden, maar twee decennia verschil in leeftijd verhinderen ons dat. Toen ik daar kwam, misselijk van walging en met mijn reisdocumenten op zak, om van het Komsomol comité van het departement een karakterreferentie te krijgen, [25] zaten daar ofwel hardgekookte carrièremakers of idioten en moest ik een antwoord geven op de vraag wie de secretaris van het CC [26] van de partij was daar in Bulgarije. Ik kwam daar in de jaren ‘60, en u zat daar, of in het kantoor daarnaast, in het begin van de jaren ‘80. U behoorde ongetwijfeld tot het soort van mensen waarmee ik, om het zacht uit te drukken, niet bevriend was.

En dan blijkt - en dat is wat mij zo verbaasde in uw brief -, dat één van die mensen daar in de jaren ‘80 een “positieve” motivatie kon hebben. U zat daar als een jong, getalenteerd persoon, ervan dromend om een “fabrieksdirecteur” te worden, om iets te produceren op een verstandige en correcte manier, misschien zelfs wapens voor de verdediging van het moederland. En daar, in dat milieu, had u “progressisten” als Jeltsin, en retrogrades als Ligatsjev. U bevond zich daar in het systeem, u vond daar uw plaats, en creëerde een team. U zegt dat de ideologie u niet interesseerde, en dat “het streven naar leiderschap” belangrijk was. Maar dat streven is een respectabele definitie van het concept “carrièrisme”. Dat is geen scheldwoord, maar een definitie. Een carrière, het zakenleven, is het belangrijkste deel van het leven van een normale man. Vandaag is het dat ook voor een vrouw. Maar mij lijkt het dat de regels van het spel die daar in het systeem golden, zodanig waren dat het onmogelijk was voor een fatsoenlijk mens om ze te aanvaarden. En u was een jongen uit een fatsoenlijke familie. Hoe bent u er in geslaagd om op te groeien als een “echt gelovig” lid van de Komsomol zonder twijfel over wie de vrienden waren en wie de vijanden? Dat moet dus mogelijk geweest zijn. Ik heb geen enkele reden om niet te vertrouwen op uw analyse. Dat betekent dat ik bevooroordeeld was in mijn totale afkeer van alle partijmensen en semi-partijmensen.

In de jaren tachtig was elke maatschappelijke ideologie al volledig gedoofd bij de leiding van het land (en zelfs op alle niveaus, van de top recht naar beneden in het badhuis en de kleuterschool), en wat overbleef was enkel een leeg omhulsel.

Nu zie ik dat ik niet een volledig beeld heb. Misschien zelfs een compleet verkeerd beeld. Mijn afkeer van de Sovjet-richtlijnen was zo groot dat ik niet kon aannemen dat men zich op iemand kon oriënteren of iemand kon vertrouwen in dit laat-communistische milieu. Of dat men iemand kon vinden om naar op te kijken. Jeltsin was voor mij een van de medewerkers van de partij, en ik was vreselijk ongerust toen al mijn vrienden naar het Witte Huis holden, terwijl ik thuis zat te jammeren: “Waarom wil ik niet met alle anderen naar deze demonstratie lopen?”

Zo vaak heb ik gezegd: “Als er een zuivering komt, zoals in Duitsland na de nederlaag van het nazi-regime, dan zal ik het geloven”. Er was veel enthousiasme, maar ik kon het niet delen. Er was geen zuivering: bijna alle bazen bleven dezelfde, veranderden van stoel, slechts hier en daar werden er een paar weggestuurd.

Ik begrijp dat Jeltsin charme had, en speelruimte, en goede bedoelingen. Alleen liep het slecht af - hij leverde zijn land over in de handen van de KGB. Hij vond “schone handen”. En u lijkt me dat ook toe te geven, al drukt u het met andere woorden uit.

Hoe beoordeelt u vandaag, een decennium later, de figuur van Jeltsin? En als uw oordeel anders is, wanneer heeft die verandering dan plaatsgevonden?

Er was een moment dat ik dacht dat de hervormingen van Gajdar [27] een efficiënte economie konden tot stand brengen, maar hij wist het niet door te trekken. Zijn boek over de val van het rijk is zeer interessant en verklaart veel, maar met terugwerkende kracht.

Had u in die tijd een of andere voorstelling van een hervorming, of was u helemaal tevreden met de grote kansen die toen werden gecreëerd voor ondernemers? Er bestaat geen twijfel over dat u een zeer goede directeur bleek te zijn van een zeer grote fabriek - de helft van het land.

Tot slot, de meest pijnlijke van alle mogelijke vragen. Zo pijnlijk dat ik bereid ben om er geen antwoord op te krijgen. Om gewoon de vraag in te trekken. Er was een moment dat mensen die dicht bij Jeltsin stonden grote brokken toegeworpen kregen in de vorm van fabrieken, kranten, scheepsvloten. Er was die ene verdeling, waarna een reeks van “herverdelingen” volgde. Vaak zeer meedogenloos. In die tijd was u al een “fabrieksdirecteur”. Wanneer in deze periode werden voor u de grenzen van wat toegestaan is overschreden?

Ja, met betrekking tot het Voltaireisme. Die oude man schokte de hele wereld met zijn ideeën. Maar de kinderen die hij bij een dienstmaagd verwekte waren gedoemd om te worden overgedragen aan een weeshuis. Of was dat Rousseau? Dat is gewoon een soort van kapitale wet van de natuur: hoe verhevener de ideeën, des te weerzinwekkender de praktijk van het leven...

Zo. Ik amendeer mijn vraag: wat heeft u behouden van de ideeën van uw jeugd, toen u ervan droomde om een “fabrieksdirecteur” te worden? Wat bent u kwijtgeraakt? Ik heb het natuurlijk over het waardensysteem.

Uw naam is mij beginnen opvallen in de gelederen van de oligarchen, toen ik in een strafkolonie voor kinderen was terechtgekomen, samen met een vriendin die psychologe is. Ik heb daar een computerklas gezien die ingericht was met uw geld. Dan weer, in een andere omgeving, botste ik op sporen van Open Rusland, uw geesteskind. En enkele jaren later, toen u al onder arrest stond, belandde ik in het Koralovo Lyceum, waar ik kon kennis maken met uw ouders en waar ik een onvoorstelbaar prachtig ingericht eiland heb gezien voor weeskinderen en halve wezen. Ik had nooit ergens in Europa zoiets gezien. Ook een initiatief dat werd opgebouwd door uw inspanningen.















Het Koralovo Lyceum

U schrijft dat, voor u, de nederlaag van NTV het keerpunt was in uw relatie met de macht. Iedereen heeft echt wel “zijn Rubicon”. Maar tot dan had u op een of andere manier betrekkingen onderhouden met een macht die meer en meer het gevoel van fatsoen aan het verliezen was. Nog een moeilijke vraag: had u de indruk dat dit proces kon worden omgebogen? Als NTV behouden was gebleven, zou u dan in staat zijn geweest om de beschadigde betrekkingen met het Kremlin te herstellen?

Overal in de wereld is de pers is te koop en gehoorzaamt ze aan de macht. De kwestie is dat er in veel landen een uitlaatpijp bestaat - verschillend in omvang - voor het uitbrengen van negatieve emoties. Kan het zo zijn dat uw conflicten zijn ontstaan omwille van de diameter, niet van een oliepijp, maar van een informatieve uitlaatpijp? Voor mij zou dit betekenen dat u, als een pragmatische en praktische persoon, uw romantische illusies niet heeft verloren.

U zal het mij wellicht willen vergeven dat sommige dingen in deze brief hard overkomen. Maar de “Gouden Eeuw” is voorbij. De illusies zijn weggenomen. Er is weinig tijd voor reflectie. Bovendien heb ik een gevoel van een zeer acuut en catastrofaal “krimpen” van de tijd. Ik wil uiteindelijk “tot de ultieme essentie” komen. Wel, daar is nooit iemand in geslaagd. Nu, zo dicht mogelijk dan ten minste.

En er is nog een probleem dat ik wil bespreken: een persoon - zijn persoonlijk leven en de druk van de samenleving. Hoe kan je je waardigheid behouden, je waarden…? Hoe veranderen deze waarden? Veranderen ze wel? Wanneer een persoon in een kamp terecht komt ontstaat er een unieke ervaring, los van de ervaring hier. Hiermee waarschuw ik u van tevoren voor iets anders waarover ik graag met u zou praten, mocht een dergelijke kans zich voordoen.

Ik wens u gezondheid, sterkte en rust.

Met respect,

Ljoedmila


Noten

[24] De “D” staat voor "defensie".

[25] Karakterreferentie - Sovjet burgers hadden een positieve karakterreferentie nodig van het Komsomol comité van hun instituut of van het partijcomité van hun werkplaats om naar het buitenland te kunnen reizen.

[26] CC is de afkorting van Centraal Comité.

[27] Jegor Gajdar (1956-2009) was een Sovjet en Russische econoom, politicus en schrijver. Hij was waarnemend premier van Rusland van 15 juni tot 14 december 1992. Hij was vooral bekend als de architect van de schoktherapie - omstreden hervormingen na de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Dat leverde hem zowel lof als scherpe kritiek op.

woensdag 22 september 2010

04. 10 november 2008

Beste Ljoedmila Jevgenjevna!

Dank u voor uw brief en voor de belangstelling die u toont.

Mijn herinneringen zijn sterk fragmentarisch (emotioneel) van aard, dat wil zeggen dat ik mij herinner wat emotioneel getint is, de rest bijna helemaal niet.

Soms ervaar ik een plaatsvervangend geheugen, dat wil zeggen: ik herinner mij iets dat mij in feite door mijn ouders was verteld. Toch weet ik dat ik sinds mijn kinderjaren “heel duidelijk” een fabrieksdirecteur wou worden. Dat mag overigens niet echt verrassen: mijn ouders hadden hun hele leven in een fabriek gewerkt, de crèche waar ik verbleef hoorde bij de fabriek, de Pioniersgroep [12] was van de fabriek, de fabrieksdirecteur was de hoogst mogelijke autoriteit.

Mijn vader en moeder, zoals ik het nu begrijp, hadden een extreme hekel aan de Sovjetmacht, maar zij deden alles om me af te schermen van hun invloed in deze kwestie, aangezien zij anders mijn hele leven hadden kunnen verpesten. En ik ben opgegroeid als een “ware gelovige” van de Komsomol, zonder ook maar een moment te twijfelen aan wie de vrienden waren en wie de vijanden.

Bij het kiezen van mijn levenspad heb ik mezelf niet alleen gericht op de productie van chemische stoffen [13], maar ook op defensie, aangezien ik van mening was dat de bescherming tegen “externe vijanden” het allerbelangrijkste was.

Mijn werk voor de Komsomol in het instituut [14] was, uiteraard, geen uitdrukking van een politieke roeping, maar een streven naar leiderschap. Ik heb mij persoonlijk nooit voor de ideologie geëngageerd, het organisatorisch werk was mijn ding.

Bouwbrigades, werkervaringen in een fabriek - dat vond dit allemaal heel erg leuk, ik zag het specifiek als een kans voor de zelfrealisatie van een productie-persoon, een manager.

Toen ze mij na het instituut toewezen [15] aan een ministerie - het Gosgortekhnadzor [16] - was ik zeer teleurgesteld, want ik wilde naar een fabriek, en dus vroeg ik om te mogen werken voor het districtscomité van de Komsomol, om niet voor drie jaar naar een ministerie te moeten gaan.

De NTTM [17] centra, het zakenleven, het verdedigen van het Witte Huis [18]...













De verdediging van het Witte Huis (1990)

Interessant om weten is dat de partijsecretaris van het instituut mij in 1987 voorstelde om mijn loopbaan in de Komsomol verder te zetten en dat hij verbaasd was dat ik voor de “zelf gefinancierde dingen” koos. [19]

Nu, wat de “grenzen” betreft, die bestonden voor mij uit één principe: nooit mijn standpunt veranderen [20] onder dwang en zonder argumenten. We hadden een voortreffelijke rector [21] G.A. Jagodin. Hij noemde mij “zijn meest weerbarstige secretaresse” (bedoeld wordt secretaris van het Komsomol comité van het departement). Het is niet moeilijk te begrijpen dat hij mij gemakkelijk had kunnen breken, maar heeft dat niet gedaan, waardoor mijn karakter kon worden getemperd. Helaas, in 1985 kreeg hij een promotie en verliet hij het instituut.

Ik had nog een tweede keer geluk. De secretaris van ons partijcomité in het district Sverdlov was Kislova, en een lid van het bureau was de minister van de industrie voor bouwmaterialen, B.N. Jeltsin. Ik heb een echt lesje in moed van hen gekregen toen zij “door de mangel” werden gehaald, maar ze gaven geen kik. Kislova heeft Jeltsin overigens niet verraden. Ik kan mij voorstellen wat haar dat gekost moet hebben.

Terwijl we het daar nu toch over hebben, in 1999 was Y.K. Ligatsjev de gedeputeerde [22] voor de regio Tomsk waar ik toen werkte, en die deed al het mogelijke om mij “door de mangel” te halen. Ik vroeg onze mensen om niet in de tegenaanval te gaan, omdat hij al heel oud was, hoewel we “meer dan genoeg” over hem konden vertellen.

Ik beschouwde mijzelf als een lid van het team van Jeltsin. Eén van de velen. Precies daarom ging ik mee het Witte Huis verdedigen in 1991, en ook zijn burgemeesterschap in 1993, en het was ook daarom dat ik deel uitmaakte van de staf van zijn informele pre-electorale hoofdkwartier in 1995-1996. Ik neem aan dat dit zowat de meest gevaarlijke onderneming in mijn leven was (of toch bijna). Het is vooral omwille van Boris Nikolajevitsj dat ik mij niet heb verzet tegen Poetin, ook al had ik zo mijn mening over hem.

Nu, wat betreft het wereldje van de “oligarchen”, ik heb mij altijd verzet tegen zulk een allesomvattend concept. Wij waren totaal verschillende personen. Goesinskij en Berezovskij, Bendoekidze en Potanin, Prochorov en ik. We hadden compleet verschillende doelstellingen in het leven, en ook verschillende opvattingen over het leven. Je kan beter zeggen dat er oliebaronnen en metallurgisten waren, mannen van de massamedia en bankiers. En zelfs dat is waarschijnlijk niet erg nauwkeurig.

Ik denk dat ik mezelf kan omschrijven als een Voltaireaan, dat wil zeggen een voorstander van het vrije denken, de vrijheid van meningsuiting. In deze zin was B.N. Jeltsin mijn ideaal, net zoals G.A. Jagodin vóór hem. Het samenwerken met hen heeft nooit enig intern protest bij mij opgeroepen.

De nederlaag van NTV [23] (ik had geprobeerd om hen te helpen met geld, iets wat mij tijdens mijn eerste proces ten laste werd gelegd) werd mijn “Rubicon”. Met name de nederlaag van het team, niet de overdracht van eigendom, begrijp me goed.

Ik moet nu afbreken. Dank u voor uw brief. Ik hoop op een voortzetting van de communicatie.

Respectvol,

М.


Noten

[12] De Pioniersbeweging was een organisatie voor kinderen die werd gestuurd door een communistische partij. Meestal kwamen de kinderen in de organisatie op de lagere school en bleven ze tot de adolescentie. De jongeren traden daarna gewoonlijk toe tot de Komsomol [10].

[13] De productie van chemische stoffen - Chodorkovskij is afgestudeerd in Chemische Technologie aan het Moskouse Mendelejev Instituut voor Chemie en Technologie in 1986.

[14] Het instituut is het Moskouse Mendelejev Instituut voor Chemie en Technologie.

[15] Het begrip "toewijzing" duidt op het Sovjet-systeem van het toewijzen van afgestudeerden aan banen waarin zij geacht werden het meest nuttig te kunnen zijn voor de staat.

[16] Het Gosgortekhnadzor is het Staatscomité voor Toezicht op de Arbeidsveiligheid in de Industrie en de Mijnbouw onder toezicht van de Raad van Ministers van de USSR.

[17] De NTTM centra waren de Wetenschappelijk-Technische Creativiteitscentra voor Jongeren, commerciële ondernemingen die in de tijd van de perestroika werden opgericht onder de vleugels van het Centraal Comité van de Komsomol.

[18] Het verdedigen van het Witte Huis - in augustus 1990 begonnen burgers van Moskou zich te verzamelen rond het Witte Huis - het Huis van de regering van de Russische Federatie - en begonnen barricades op te richten, nadat een groep van leden van de regering van de Sovjet-Unie had geprobeerd om de controle van het land uit handen te nemen van de Sovjet-president Michail Gorbatsjov. Het evenement destabiliseerde de Sovjet-Unie en wordt algemeen beschouwd als een belangrijke stap in het ter ziele gaan van de Communistische Partij en de ineenstorting van de Sovjet-Unie.

[19] De term "zelf gefinancierd" is een term uit de perestroika periode die gebruikt werd om een nieuwe manier van zakendoen te beschrijven: zonder staatssteun.

[20] Veranderen - het Russische werkwoord изменять - izmenjat ' kan “veranderen” betekenen, maar ook “verraden”.

[21] Een rector is de voorzitter van een college of provoost.

[22] Een gedeputeerde is een lid van het parlement.

[23] NTV is een Russische tv-zender. Hij werd opgericht in 1993 en trok de beste journalisten en nieuwslezers van die tijd aan. De zender introduceerde hoge professionele normen in de Russische televisie, bracht live-verslaggevingen en een scherpe analyse van de actualiteit. In 2001 was de zender erg onpopulair in het Kremlin. Het bedrijf kwam in de problemen en werd gedwongen om sluiten, vooral omwille van schulden bij Gazprom. Michail Chodorkovskij heeft tevergeefs geprobeerd om de zender te redden, hij had hulp aangeboden voor een bedrag van 200 miljoen US dollar.